Over zwijgen, praten, moed en gevaar gekleed in goddelijke kledij

Op 11 maart 2013 werd in een uitzending vanPauw & Witteman aandacht besteed aan het Tweede Rapport van de commissie Deetman:Seksueel misbruik van en geweld tegen meisjes in de Rooms-katholieke Kerk. te gast was onder andere mevrouw Els Mulkens die vertelde over de wreedheden die zij als meisje had moeten ondergaan op het internaat waar nonnen de scepter zwaaiden. Het verdriet, de pijn, de vernedering. Een boek dat de lelijke kant van de mensheid laat zien. Barbaarsheid, gekleed in habijt. 'Veel vrouwen die dit als kind is overkomen, houden hun mond. Dat stilzwijgen willen we met dit boek doorbreken.' Daniëlle Hermans en Esther Verhoef over Stil in mij – overleven bij de nonnen.

Waar gaat Stil in mij over?Daniëlle: In ‘Stil in mij’ hebben Esther Verhoef en ik de verhalen van eenentwintig vrouwen opgetekend die tijdens hun jeugd in rooms-katholieke instellingen hebben gezeten en daar door nonnen ernstig mishandeld zijn.

Hoe kwam dit verhaal bij jullie?Esther: Vorig jaar maart vertelde Els Mulkens bij Pauw & Witteman over haar jeugdervaringen bij de nonnen. Haar verhaal raakte ons, omdat onze moeders ook bij de nonnen op school hadden gezeten. We raakten erover in gesprek en besloten al snel om er gezamenlijk iets mee te gaan doen. Els Mulkens is één van de geïnterviewde vrouwen in Stil in mij.

Waarom wilden jullie dit verhaal opschrijven?Esther: Omdat niemand anders het deed. Er was en is terecht veel aandacht voor wat jongetjes is overkomen in de Rooms Katholieke kerk, maar dat ook nonnen kinderen mishandelden en seksueel misbruikten, was nog vrij onbekend. De meeste mensen die ik erover sprak, konden het zelfs amper geloven. Veel vrouwen die dit als kind was overkomen, hielden dan ook hun mond. Dat stilzwijgen wilden we doorbreken.

Wat hopen jullie met het boek te bereiken?Esther: We willen de vrouwen de stem teruggeven die hen als kind is ontnomen. Heel Nederland heeft er recht op te weten wat er zich heeft afgespeeld tussen de jaren dertig en negentig achter de gesloten deuren van rooms katholieke weeshuizen en internaten. We hopen ook dat er meer begrip zal komen voor deze grote groep vrouwen die vergelijkbare mishandelingen zijn overkomen. Naar schatting zijn dat er 10.000 tot 40.000 in Nederland. Uiteindelijk hopen we op erkenning van wat deze vrouwen is aangedaan, omdat veel kloosterordes nu nog steeds weigeren met deze vrouwen in gesprek te gaan.

Hoe schreven jullie samen dit boek?Esther: Daniëlle is de gesprekken met de vrouwen aangegaan. Zij heeft deze opgenomen en integraal uitgetypt, waarna ik ze heb bewerkt tot de huidige vorm.

Ik kan me voorstellen dat het moeilijk is voor deze vrouwen om hun verhaal op papier terug te lezen. Hoe wonnen jullie het vertrouwen?Daniëlle: Annemie Knibbe van het Vrouwenplatform Kerkelijk Kindermisbruik heeft ons geholpen bij het benaderen van vrouwen voor ‘Stil in mij’. Zij is voor deze vrouwen een vertrouwenspersoon en was er tijdens de gesprekken bij. Daardoor voelden de vrouwen zich beter op hun gemak. Daarnaast hebben we hen van tevoren laten weten dat dit hún verhaal is, en wij niets publiceren waar zij niet mee akkoord gaan.

Zijn er ook verhalen ongepubliceerd gebleven, omdat het te emotioneel was voor de betreffende vrouwen?Daniëlle: Er zijn geen verhalen ongepubliceerd gebleven, maar het was zeker emotioneel voor hen om ze terug te lezen. De meeste vrouwen zagen voor het eerst hun volledige verhaal opgetekend. Dat was in veel gevallen confronterend. Maar hun doel, namelijk om de wereld te laten weten hoe het er tijdens hun jeugdjaren bij de nonnen aan toe was gegaan, voerde de boventoon bij hun beslissing om hun verhaal te laten publiceren.

Speelt schaamte ook nog een rol?Esther: Schaamte heeft er onder meer voor gezorgd dat deze vrouwen zo lang hun mond hebben gehouden. Maar het zijn niet de vrouwen die zich moeten schamen, toen nog kinderen, maar de nonnen die hen dit hebben aangedaan. De vrouwen die in Stil in mij – overleven bij de nonnen geïnterviewd zijn, beseffen dit. Ze hebben open hun verhaal gedaan. Wat niet betekent dat dat altijd makkelijk was.

Hoe weten jullie zeker dat de verhalen waar zijn?Daniëlle: Veel vrouwen die meewerkten aan ‘Stil in mij’ hebben in dezelfde instelling gezeten, maar niet in dezelfde groep of in dezelfde periode. Ze kenden elkaar dus niet, maar deelden wel exact dezelfde ervaring. Ook zijn er vrouwen die, zonder dat ze het van elkaar wisten, met dezelfde gewelddadige non te maken hebben gehad. Bewijslast is moeilijk te krijgen, omdat de archieven van veel kloosterordes niet op orde zijn. Ook kwam het voor dat nonnen die na wangedrag werden geschorst, onder een ander naam terugkwamen of naar een andere instelling werden overgeplaatst.

Bij sommige stukken kreeg ik buikpijn tijdens het lezen. Verdriet ook. Hoe gingen jullie met jullie eigen emoties om? Daniëlle: Ik heb mijn emoties tijdens het houden van de interviews zoveel mogelijk opzij gezet. Anders had ik dit project niet kunnen afmaken. Daarnaast wegen onze emoties niet op tegenover hetgeen wat deze vrouwen hebben meegemaakt.Esther: Ik heb ook geprobeerd om puur met mijn vak bezig te zijn; woorden, zinnen. Maar de emoties kruipen toch binnen, inderdaad. Ik heb vaak afleiding gezocht in humor, en het gezelschap van positieve, vrolijke mensen.

Is de wereld nog steeds een mooie plek voor deze vrouwen?Esther: Een prettig leven is voor hen minder vanzelfsprekend dan voor vrouwen die een zorgeloze jeugd hebben doorlopen. Veel van hen leven nog dagelijks met de gevolgen van de mishandelingen in hun kindertijd, ze worden beperkt door lichamelijke en psychische problemen.Daniëlle: Dat deze vrouwen de kracht en de moed hebben kunnen opbrengen om in het leven te staan zoals ze nu doen, daar hebben wij heel veel respect voor. Het zijn enorme doorzetters en ze hebben hun verleden mentaal en fysiek overleefd door een grote vechtlust tentoon te spreiden. Die vechtlust kan niemand ze meer afnemen.

Voor meer interviews en mooie boeken, kijk op www.bol.com/boekenredactie.