Vrolijke urban fantasy in ondergronds Londen

In 1996 verscheen het boek ‘Niemandsland’ van Neil Gaiman, ook goed bekend onder zijn Engelse titel ‘Neverwhere’ (niet behoorlijk te vertalen in het Nederlands). Daarin ging hij letterlijk ‘underground’; op de fundamenten van de Londense metro bouwde hij Londen-Beneden, een geheel eigen wereld vol met monsters, sprookjesfiguren en middeleeuwse personen. Deze wereld was de tegenhanger van het ons bekende Londen, aangeduid als Londen-Boven.

De hoofdpersoon is Richard Mayhew, een doorsnee Britse burgerman die maatschappelijk gezien aardig in de lift zit. Een beetje onhandig en sullig is hij wel en daarmee doet hij dan ook (vast niet toevallig) denken aan Arthur Dent, de hoofdpersoon uit ‘Hitchhikers Guide to the Galaxy’. Richard ontmoet het vreemde, maar eigenwijze meisje Door, die door twee gestoorde moordenaars wordt achtervolgd en Richards hulp vraagt. Geheel tegen zijn gebruikelijke natuur in geeft hij toe en besluit haar te helpen. Dan sleept Door hem mee naar Londen-Beneden, waar ze samen de nodige avonturen beleven en vreemde wezens tegenkomen. Ondertussen raken ze hun achtervolgers maar niet kwijt . Dat moet vroeg of laat wel leiden tot een confrontatie.

Eerst een tv-serie
Het boek ‘Niemandsland’ is de bewerking van een (afgeronde) tv-serie die in 1996 door de BBC is uitgezonden, maar de Noordzee nooit is overgekomen. Neil Gaiman maakte de serie niet alleen, maar samen met komiek Lenny Henry, die ook één van de rollen speelde. Naar verluid is de serie bovendien licht geïnspireerd op de (niet-fantastische) roman ‘Free Live Free’ van de komische Britse schrijver Gene Wolfe . De insteek van serie en boek zijn dan ook vrij komisch, hoewel dit nooit de overhand krijgt.

De tv-serie is nog goed terug te vinden in de opzet van het boek. Het verhaal is niet doorlopend geschreven, maar bestaat uit afzonderlijke korteverhaalachtige hoofdstukken, die de oorspronkelijke afleveringen vertegenwoordigen. Op hun beurt bestaan de verhalen weer duidelijk uit de losse scènes zoals ze veelal op de tv te zien zullen zij geweest. Natuurlijk is er wel een rode draad door de losse delen verweven en eindigt het geheel met een spetterende ontknoping.

Ik gebruik het woord ‘veelal’, want er wordt gefluisterd dat Neil Gaiman bij het schrijven van het boek aan enkele kritiekpunten op de serie tegemoet is gekomen. Aangezien ik de serie nooit heb gezien, kan ik niet beoordelen wat het onderlinge verschil precies is. In ieder geval zit de ongebruikelijk opzet het leesplezier nergens in de weg en verlopen de zaken vlot genoeg.

Urban Fantasy
Feitelijk speelt ‘Neverwhere’ zich nauwelijks af in een stad en was het idee van urban fantasy in 1996 nog niet echt wijd verbreid. Waarom wil ik er dit etiket dan toch opplakken? Dat komt denk ik omdat de sfeer in dit verhaal sterk overeenkomt met die van andere stadse fantasy. Ook is het verhaal in onze eigen tijd geplaatst en niet in de middeleeuwen of op een compleet andere wereld. Tenslotte is er ook nog het metrostelsel als ultiem stads verschijnsel. Vandaar dat ik dit boek beslist aan zou aanraden aan liefhebbers van urban fantasy, maar iets minder snel aan de fans van epische tochten over woeste bergketens of het kletteren van zwaarden op harnassen (voor zover je niet van beiden houdt dan).

Door de opkomst van urban fantasy in latere jaren zou je dit boek tegenwoordig anders kunnen ervaren dan in 1996. Nu zou je het kunnen zien als een leuk en spannend verhaal maar toch ook niet al te opmerkelijk. Dat zou echter te weinig recht doen aan hoe origineel dit in 1996 was. Destijds had je nog nooit iets gelezen dat hier ook maar enigszins op leek. Ik niet tenminste.