Niemand is normaal

Sasja is zeventien en boos op de wereld. Haar moeder is dom en haar stiefvader moet dood. Sasja’s botte, onverschillige woede slaat je tegemoet bij het openen van Sasja’s wraak, een woede die je tegenstaat en die voelt alsof het meisje een chagrijnig pubertje is. Na tien bladzijden echter begin je te wensen dat Sasja maar boos zou zijn door wat hormonen – en niet door het feit dat haar stiefvader haar heeft aangerand en mishandeld, en haar moeder en diens nieuwe vriend heeft vermoord.

Alina Bronsky (Rusland, 1978) debuteerde in 2008 in Duitsland met Scherbenpark. De Nederlandse vertaling, Sasja’s wraak (2014), is Bronsky’s tweede boek dat in Nederland is uitgegeven. In 2012 verscheen al De allerbeste oma van de wereld en de beste moeder, echtgenote, gastvrouw en mooiste vrouw ooit (volgens haarzelf) – deze ongekend lange titel is overigens een vondst van de Nederlandse vertalers. Sasja’s wraak heeft van dezelfde vertalers een korte maar krachtige titel gekregen, hoewel Sasja zelf het boek introduceert met een eigen titel, die ze bedacht heeft voor een boek over haar moeder: Het verhaal van een stomme roodharige vrouw, die nog zou leven als ze naar haar slimme oudste dochter had geluisterd. En dit op de eerste bladzijde, niet gek dat Sasja aanvankelijk overkomt als een vervelende puber.  

Het is verbazingwekkend hoe snel Bronsky toch medeleven weet op te wekken voor Sasja, medeleven dat door Sasja’s eigen houding nooit omslaat in medelijden – we voelen eerder bewondering. Medelijden, dat is voor Sasja’s jongere broertje Anton, die intensieve therapie nodig heeft en nauwelijks kan praten. Maar niet voor Sasja, voor wie haar houding de enige manier is om op een waardige manier stand te houden. Direct wordt Sasja geloofwaardig. Helaas is zij daarmee een stuk geloofwaardiger dan veel van de mensen om haar heen.

Bijna niemand in dit boek gedraagt zich normaal. Van Sasja valt dit te begrijpen, na de verschrikkingen die ze heeft meegemaakt. Bij de andere personages is het lastiger om hun motivatie te vinden. Neem Felix, de zestienjarige zoon van krantenredacteur Volker, bij wie ze tijdelijk intrekt om aan haar thuissituatie te ontsnappen. (“Felix. Latijns voor ‘de gelukkige’,” bedenkt Sasja bij zichzelf. Au, vertalers. Sasja is een gymnasiast die slim genoeg overkomt om te kunnen bedenken dat de taal die ze geleerd heeft Latijn heet. Maar dat terzijde.) Op de dag waarop Felix Sasja leert kennen, kijken ze een film en laat hij haar zijn website zien. Ineens stopt hij met praten en gaat hij over op chatten. Typend zet hij het gesprek voort, met Sasja naast hem, die het toetsenbord overpakt en haar antwoorden typt. Naadloos gaan de twee gespreksvormen in elkaar over, zonder dat één van beiden het idee heeft dat dit wel een erg bizarre vorm van communiceren is. Direct daarna hebben ze seks, allebei voor het eerst.

Sasja houdt stand in deze wereld vol vreemde personages, en dus doen wij als lezers dat ook. Je weet dat zij haar wraak krijgt. Het komt zelfs nog een beetje goed met haar, mede dankzij het nog net iets stabielere huishouden van Volker. Daarmee laat het boek een beklemmende vraag achter: en hoe loopt het af met alle Sasja’s die géén modaal gezin hebben om te vluchten uit hun achterstandswijk?