Naast het boek van Anne Frank, verplichte kost op middelbare scholen.

Elsa geniet van een dag in gezelschap van haar kinderen en kleinkinderen. Maar wat als gezellige dag begint, verandert ineens als Elsa besluit haar levensverhaal te vertellen aan haar familie. Nooit werd er gepraat over het verleden en dan met name de oorlogstijd en de gevolgen die deze had voor de familie van Elsa. Elsa kan er echter niet meer mee leven en wil open kaart spelen naar haar dierbaren.
Elsa groeit op in Weesp. Zij is als enige dochter het lievelingetje van haar vader. En haar vader is op zijn beurt Elsa’s grote held. Dat verandert echter als WOII uitbreekt en Elsa’s vader lid wordt van de NSB. Een beslissing, in goede wil genomen, maar met verstrekkende gevolgen voor zijn hele familie…

Weer een oorlogsboek… Zijn er daar nu onderhand niet genoeg van? ‘Mijn vader was een NSB'er’ is echter een origineel boek. Er zijn maar weinig boeken verschenen vanuit dit gezichtspunt, ik ken ze tenminste niet. Een verhaal over afrekenen met schuld en schaamte… decennia lang beheerste de oorlog stilzwijgend het leven van veel mensen. En waarom? Doordat ouders ooit een foute beslissing namen…

“Vader was blind geworden voor de waarheid en doof voor de feiten. Hij had zich laten verleiden door de zoete broodjes van welbespraakte NSB-mannen.”

Elmer den Braber schrijft beeldend en levendig, de lezer ziet de taferelen voor zich. Zijn taalgebruik en zinsopbouw doet hier en daar wat ouderwets aan. Zo gebruikt hij woorden als ‘terstond’. Deze stijl past echter goed bij de sfeer van het verhaal. Het grootste deel speelt zich af in de oorlogsjaren, daar past geen modern taalgebruik bij.
De schrijver is er goed in geslaagd om emoties over te brengen. Vooral in het begin van het boek lijkt het alsof je aan de kant staat mee te kijken.
Het perspectief ligt tijdens het hele verhaal bij Elsa, de ik-persoon. Dat maakt dat de lezer haar goed leert kennen. Nadeel kan zijn dat we alleen haar kant van het verhaal horen. Of vader misschien worstelingen of twijfels gekend heeft, onzichtbaar voor zijn kinderen, komen we niet te weten.
Het personage Elsa wordt dus goed uitgediept. Ik vond haar wel een beetje wijs voor haar leeftijd, ze merkt dingen op en trekt conclusies die ik twijfelachtig vind voor een meisje van 12, 13 jaar.
Het boek is opgebouwd uit heel veel korte hoofdstukken, afgewisseld in heden en verleden. Dit maakt het verhaal goed leesbaar. De wisselingen in tijd zorgen nergens voor verwarring. Het geheel is zeker geloofwaardig. Het is te merken dat de schrijver zijn onderzoek goed gedaan heeft. Het einde van het verhaal is mooi en verrassend, maar er komen wel heel veel toevalligheden bij elkaar.

Het verhaal is indrukwekkend en aangrijpend. Dit wordt versterkt door het feit dat het zomaar echt gebeurd had kunnen zijn. Er lopen ongetwijfeld nog steeds mensen rond, na 70 jaar, bijna een mensenleven, met schuldgevoelens en angst voor de reactie van buitenstaanders. Mensen die de verkeerde keuzes gemaakt hebben. En erger nog, kinderen en kleinkinderen die afgerekend worden op de fouten van hun (groot)ouders. Het is goed om daar eens bij stil te staan.

“Die verdomde oorlog heeft ook ná die vijf jaar zoveel kapot gemaakt; onzichtbaar voor de buitenwereld, onzichtbaar voor ons. Pas een jaar of tien later merk je dat iedereen vanbinnen is veranderd, maar het is zo langzaam gegaan dat het niet opvalt.”

Zelf werd ik pas 30 jaar na de oorlog geboren, maar mijn ouders kennen de verhalen nog uit de eerste hand. Natuurlijk hoorde je vroeger wel over ‘foute mensen’, maar een beeld had ik er niet bij. Wel een uitgesproken mening: fout is fout. Dat ook kinderen en zelfs kleinkinderen nog onder het verleden moesten lijden, dat vond ik dan wel weer verkeerd, maar ach, ik kende zulke mensen niet, dus heel druk kon ik me er niet om maken. Dit verhaal heeft mij wel iets genuanceerder naar het hele gebeuren doen kijken. Elsa’s vader was in de eerste plaats vader, echtgenoot en een harde werker. Hij wilde het beste voor zijn kinderen. Wie niet? Helaas pakte zijn beslissing destijds verkeerd uit. Maar niet alle NSB-ers waren dus, zoals mijn beeld wel een beetje was, nationaal-socialisten en Joden-haters pur sang.

“Wist ik maar wat de juiste keuze was, dan had ik die blind genomen. Ik probeer ook maar een goede man en een goede vader te zijn.”

Vandaag zag mijn zoon van negen jaar het boek liggen en begon vragen te stellen over wat de NSB was. En zo ineens hadden we tijdens de middagboterham een gesprek over goed en fout, over oorlog en discriminatie, over Hitler en de gevolgen van zijn regime… Wat is het mooi dat een boek als dit als aanleiding kan dienen om ook de jeugd te kunnen vertellen over de geschiedenis. En hen dan vooral te leren om genuanceerd te denken. Fout is niet altijd alleen maar fout… Mijn zoon vond het zeer gemeen als zijn vriendje niet meer met hem mocht spelen omdat ik op een bepaalde politieke partij stem. Tja, dat is ook vreemd. Maar is dat niet precies wat kinderen van NSB'ers al 70 jaar noodgedwongen mee moeten maken? Laat de geschiedenis, door boeken als deze, een les zijn voor de jeugd van nu. Wat mij betreft wordt een boek als 'Mijn vader was een NSB'er' naast het boek van Anne Frank verplichte kost op elke middelbare school.

Betrekkelijk nieuw voor mij was ook de gang van zaken na de oorlog. Ik kende natuurlijk de verhalen over de kaalgeschoren meisjes. Dat beeld kwam vroeger als kind al hard binnen. Mensonterend vond ik het, ook al kon ik dat nog niet op die manier verwoorden. Elmer den Braber geeft op een duidelijke, onopgesmukte manier een beeld van hoe NSB-ers na de oorlog behandeld zijn door Nederland.
Ons bezoek aan Kamp Vught een aantal jaar geleden, was heftig. ‘Het kinderkamp’ maakte grote indruk. Maar ik lees nu dat diezelfde hekken met prikkeldraad, datzelfde slootje langs de wachttorens, ook de vrijheid van mede-Nederlanders gestolen hebben. Straf krijgen voor je daden is natuurlijk niet verkeerd, maar dat moet op een eerlijke manier gebeuren. Er zijn wat dat betreft veel fouten gemaakt in die tijd.

Klein minpuntje waren voor mij de taal- en typefouten die ik in het boek vond. Het leidde mij op een gegeven moment zelfs af van het verhaal. En dat is jammer, want dit verhaal is het waard om beleefd te worden. Laten we hopen op een snelle tweede druk, waarin dit recht gezet kan worden.