Indrukwekkende inhoud, teleurstellende schrijfstijl

Als een historische roman de Bookerprijs wint gaat iedere liefhebber van het genre daar overvloedig van watertanden. De Amerikaanse schrijfster Hilary Mantel won met haar historisch epos Wolf Hall de prestigieuze Man Booker Prize van 2009, en dus waren mijn verwachtingen hooggespannen toen ik dit volumineuze boek begon te lezen... Iets té hoog zoals later zou blijken, want niet al mijn verwachtingen werden ingelost.

Het verhaal opent spectaculair met de jonge Thomas Cromwell die zonder aanleiding of reden brutaal wordt afgerost door zijn stomdronken vader. Na deze zoveelste zinloze rammeling heeft Thomas er definitief genoeg van en hij ontvlucht de ouderlijke woning. Hij duikt eerst een tijdje onder bij zijn oudere zus Kat, maar als hij in de haven van Dover kennis maakt met twee Nederlandse kooplieden maakt hij met hen de oversteek naar het vasteland. We zijn in het jaar 1500, Thomas Cromwell is dan 15 jaar oud.
Het verhaal maakt dan een sprong naar het jaar 1527. Thomas is intussen naar Brittannië teruggekeerd en is nu de rechterhand van kardinaal Wolsey, de voornaamste raadgever van koning Hendrik VIII. Vanaf nu volgen we Thomas Cromwell doorheen een van de woeligste maar ook een van de beroemdste periodes uit de Britse geschiedenis: de regeringsperiode van koning Hendrik VIII, die zich in zijn blind verlangen naar een mannelijke opvolger door kerk noch staat of door vriend noch vijand liet dwarsbomen. Het verhaal eindigt in 1535 met terechtstelling van Thomas More. Thomas Cromwell is dan al de belangrijkste minister van Hendrik VIII.

Een uitgebreidere samenvatting van dit boek zou maar een herhaling zijn van de geschiedenis zelf. Enige elementaire voorkennis komt hier trouwens wel van pas, want Hilary Mantel gaat niet zozeer in op de gekende historische feiten − ze gaat er, een beetje ten onrechte, volop vanuit dat iedereen die wel kent − maar ze tracht ze veeleer in te passen in een ongekend en dus gefantaseerd, fictief historisch kader. Daar slaagt ze met vlag en wimpel in. Dat een boek als Wolf Hall niet tot stand kon komen zonder diepgaand researchwerk staat buiten kijf. Maar de echte meerwaarde komt van het heel persoonlijke denkwerk van de schrijfster waardoor ze zich zo diep in die periode heeft kunnen inleven dat het wel lijkt alsof ze er zelf bij was... Het resultaat is een zeer mogelijke en volkomen aanvaardbare "reconstructie" van de (ongekende) voor- en nageschiedenis die de (gekende) historie omkadert. Fictie, dat wel, maar zo onderbouwd en zo realistisch voorgesteld dat je als lezer voortdurend denkt: "ja, zo kan het echt gegaan zijn..."

Bij dat alles trapt Hilary Mantel niet in de val van overdreven intellectueel elitarisme. Wat dat betreft staat ze lijnrecht tegenover bijvoorbeeld Umberto Eco die in zijn historische romans zelden een bladzijde laat voorbijgaan zonder de lezer hardop te attenderen op zijn fenomenale encyclopedische kennis. Mevrouw Mantel is de bescheidenheid zelve, ze lijkt wel bang een al te arrogante indruk te geven en etaleert haar kennis − die vermoedelijk al even fenomenaal is als die van Eco − daarom op een zachte, subtiele en soms zelfs bedeesde manier. Die bescheidenheid siert haar, en is indrukwekkend.

Hoe sterk ik onder de indruk was van de inhoud van dit boek, zo ontgoocheld was ik over de afstandelijke schrijfstijl die zelfs oppervlakkige empathie met de personages in de weg staat. Als Thomas Cromwell of om het even welk ander belangrijk personage iets goeds meemaakt is dat wel aangenaam, en als hen iets slechts overkomt is het ook triest, maar de lezer ervaart die dingen eerder als koele vaststellingen dan als emoties. Slechts heel af en toe opent Mantel de poort naar het hart van een personage, maar slechts op een kiertje. Bijvoorbeeld, als Thomas' geliefde echtgenote Liz op een ochtend vol levenslust aan de dag begint, rond tien uur een beetje moe wordt, tegen de noen koorts krijgt en om vier uur in de namiddag sterft, dán laat Mantel de lezer Thomas' intense verdriet heel even meevoelen, om hem een halve bladzijde verder weer kordaat achter het vijfhonderd jaar oude traliewerk van de geschiedenis te loodsen, vanwaar hij verder mag meekijken naar de gebeurtenissen van weleer. Meekijken, observeren en vaststellen, dat staat Hilary Mantel de lezer wel toe, maar ook niet meer dan dat.

Die afduwende, bijna emotieloze schrijfstijl gaat op den duur zwaar wegen op het leesplezier. De historische achtergrond houdt de aandacht van de lezer wel vast tot op het einde, maar een luchtig karwei was het lezen van dit boek niet. Als introductie in de wereld van de historische roman zou ik Wolf Hall niemand aanraden.

Als ik dit werk in een paar woorden moet typeren, dan zo: indrukwekkende inhoud, teleurstellende schrijfstijl...

Noot: Hilary Mantel won de Bookerprijs nog eens in 2012, met het vervolg op Wolf Hall: Het boek Henry.