Het niemandsland tussen feit en fictie

Tekst: Marelle Boersma

Niemand gelooft het

Ik weet het: ik ben niet de enige. Ook in Niemandsland zijn landjes te verdelen. Feit is dat ik me daar een stuk land heb toegeëigend. Hier leven de verhalen die waargebeurd zijn, maar die op zoek zijn naar een manier om verteld te worden. Soms in een zo groot mogelijke anonimiteit, zodat het slachtoffer niet verder (of opnieuw) in de problemen komt. Slachtoffers willen er anderen mee waarschuwen. En ze zijn op zoek naar begrip voor wat er met hen is gebeurd. Ik vertaal die waargebeurde ervaringen naar een fictief verhaal, waarbij verbeelding een grote rol speelt. Laatst las ik in de Volkskrant een recensie met daarin de volgende zin: ‘Verbeelding is als siliconenkit; het werkt de kieren weg die door de feiten niet gedicht kunnen worden. Het kan ons verder brengen in onze pogingen het onbegrijpelijke te doorgronden.’ Prachtige woorden. Want hoe vaak is de waarheid niet volstrekt ongeloofwaardig? Slachtoffers die ik spreek zeggen vaak: niemand gelooft dat dit echt gebeurd is.

Een puur verhaal

Veel lezers vragen hoe ik aan die verhalen kom? Die vraag is makkelijk te beantwoorden: ik word benaderd. Het is begonnen met mijn boek Vals alarm, met het bericht: ‘Ik weet wel een onderwerp voor je.’ Mijn eerste gedachte is ‘Het zal wel,’ tot ik zie dat het afkomstig is van een lid van de Tweede Kamer. Het gesprek dat volgt kan ik nog steeds zo oproepen. De emotie die haar verhaal in mij losmaakt, is voor mij niet te negeren. Hierover móét ik schrijven. Maar hoe? Ik wil geen rechtszaak aan mijn broek, maar wél een verhaal dat recht doet aan de problemen van de slachtoffers. En het moet geen zwartboek worden voor Jeugdzorg. Ik wil een puur verhaal schrijven dat laat zien wat er in Nederland gebeurt. In het begin is het vooral worstelen. Wat moet ik weglaten en welke details moeten blijven bestaan? Pas na een tijdje krijg ik het te pakken. Locatie, personages, ruwe plotlijn, spanningsbogen, alles krijgt een link naar de waarheid. Ik schrijf het verhaal zo dat de lezer geen idee heeft welke scène bedacht is, en wat er in het echt gebeurd is. Het wordt een verhaal dat zo zou kunnen gebeuren. En dat het ook echt gebeurd is, geeft de nastoot. Het boek roept veel reacties op.

Hier doe ik het voor!

Sinds het verschijnen van Vals alarm is veel gepraat over het onterecht uithuisplaatsen van kinderen en over het falen van Jeugdzorg. Ik ben uitgenodigd door de bestuursvoorzitter van Bureau Jeugdzorg om eens van gedachten te wisselen. Maar belangrijker nog is dat ik in contact ben gekomen met het Oudernetwerk Jeugdzorg, dat mensen ondersteunt als ze problemen hebben met Bureau Jeugdzorg. Naast het schrijven over dit onnoemelijke leed, heb ik ook veel mensen kunnen doorverwijzen. En dát onderdeel geeft me misschien wel de meeste voldoening. Een van de mooiste reacties komt van een vrouw die zichzelf herkent in Janna, het hoofdpersonage in Vals alarm. Ze schrijft me: ‘Ik gebruik jouw boek nu bij mijn therapie. Eindelijk kan ik vertellen hoe het voelt wat me overkomen is. Ik kon er nooit de juiste woorden voor vinden, maar jouw boek geeft mijn emoties exact aan.’ Dan ben ik stil. Hier doe ik het voor! Als ik met mijn boek één persoon kan helpen, is mijn werk geslaagd.

Leven in een thriller

Sinds die tijd krijg ik regelmatig berichten van mensen die tijdens hun leven heftige dingen hebben meegemaakt. En zo krijg ik een tweet van een bevriend journaliste: ‘Deze vrouw leeft al jarenlang in een thriller.’ Na een eerste contact blijkt dat iemand dertien jaar lang is gestalkt. Stukje bij beetje vertelt ze me haar verhaal. Via de mail. Want een afspraak maken blijkt een te hoge drempel; haar vertrouwen is te erg aangetast. Maar ze wil zó graag dat er meer aandacht komt voor de enorme impact die stalken heeft op iemands leven, dat ze doorzet. En zo komt uiteindelijk haar hele verhaal naar buiten. Doordat ik intussen blogs schrijf over stalken, nemen meer personen contact met me op. Ik had toen nog geen idee dat een op de vijf personen met stalking te maken krijgt…

Ja, ik ben ineens bang…

Voor elk nieuw boek doe ik gedegen research. En dus ga ik op zoek naar zo veel mogelijk informatie. Ik lees niet alleen wat stalken inhoudt, maar vooral ook wat het met iemand doet. Hoe kan het dat het vrouwen overkomt die altijd stevig in hun schoenen hebben gestaan? Waarom stappen ze niet naar de politie? Waarom vragen ze geen hulp? Pas na veel lezen en praten met slachtoffers, begin ik te begrijpen hoe het werkt. De slachtoffers worden losgeweekt van hun vertrouwde omgeving. En de stalker is vaak een charmeur die met aandoenlijke verhalen de grootst mogelijke leugens aan het verspreiden is. Hij leidt hierdoor zelfs familieleden en vrienden om de tuin. Er hoeft maar één zieke geest het in zijn kop te halen dat jij bij hem hoort, en je leven staat op drijfzand. Ik heb het nooit eerder verteld, maar zelfs ik voelde een bepaalde mate van angst. Ik heb zelfs overwogen om te stoppen met dit verhaal. Want hoe naïef ben ik om zo open en bloot over stalking te schrijven? Ik krijg zelfs tweets met berichten ‘zal ik je soms even gaan stalken’, en er gebeurt meer... Ja, ik ben ineens bang. Maar is die angst in staat om me tegen te houden?

Een ongewenst dessert

Intussen is een tweede vrouw zo dapper om haar verhaal met me te delen. Een gebeurtenis die haar leven volledig op zijn kop zette, raakt me zo diep dat ik haar vraag of ze mee wil lezen. En zo schrijf ik een van de eerste scènes van Ik volg je, waarin hoofdpersoon Pien uitgenodigd wordt voor een etentje bij een collega. Het is precies wat haar ooit is overkomen. Deze vrouw is urenlang vastgehouden, ze heeft gevochten, geschreeuwd, gezwegen en gescholden, maar niets hielp. Op dat moment wist ze niet dat dit pas het begin was van een jarenlange lijdensweg.

Op zoek naar erkenning

Beide vrouwen willen dat het verhaal naar buiten komt. Ze willen dat er eindelijk iemand luistert, zodat erkend wordt wat hun is aangedaan. Dat het écht gebeurd is, en nog steeds gebeurt. Ze willen horen dat het niet aan hen ligt. Als je jarenlang zo gemanipuleerd wordt, is het waanzinnig knap als je weer rechtop durft te gaan staan. Het is moedig dat ze hun verhaal verteld hebben, ook al begrijpen ze zelf nog nauwelijks waarom het is gebeurd.

De waarheid blijkt ongeloofwaardig

Het boek is verschenen. En Ik volg je krijgt veelal mooie reacties. Toch zijn er nog mensen die schrijven dat het ongeloofwaardig is dat Pien geen aangifte doet. Dat ze niet blijft aandringen bij de politie. En ja, dat is ook lastig te begrijpen. Het is fijn dat mensen reageren, want dat geeft discussie. En dus aandacht voor het onderwerp. Het verhaal lijkt voor sommigen zó onvoorstelbaar dat zelfs fictie de kieren van geloofwaardigheid niet geheel kan dichten. Bijna niemand durft te geloven dat dit echt gebeurt, totdat het je misschien ooit zelf overkomt. Ik schrijf deze verhalen in dat niemandsland tussen feit en fictie. Maar eigenlijk zou ik niets liever willen dan dat ze volledig fictie zijn.

Marelle Boersma is auteur, en schrijft boeken over actuele misstanden, vaak gebaseerd op waargebeurde verhalen. Hiermee beweegt ze zich in het grijze gebied tussen waarheid en fictie. Ze heeft inmiddels acht thrillers op haar naam staan, waaronder 'Vals alarm', 'Moederziel' en 'Ik volg je'. In mei 2014 verschijnt 'Nobody'.