Interview René Appel

Zes mei vorig jaar werd Pim Fortuyn vermoord. Wanneer ben je op het idee gekomen om een boek te baseren op de gebeurtenissen rondom het fenomeen Fortuyn?
Er was natuurlijk de hectiek van mei vorig jaar: maatschappelijke en politieke discussies, de onvrede in de samenleving, alle vragen rond de opkomst van en de moord op Pim Fortuyn. Dat alles intrigeerde mij. Toen schoot er zomaar een plot voor een thriller in mijn hoofd. Dat was eind mei vorig jaar, terwijl ik met mijn vrouw op het Pelgrimspad in Noord-Brabant wandelde.

Heb je er gelijk rekening mee gehouden dat ook andere Nederlandse auteurs (waarschijnlijk) stonden te popelen hier een boek over te schrijven?
Ik hield er niet echt rekening mee, omdat je zoiets niet werkelijk kunt voorspellen. Zo is er bijvoorbeeld ook nooit een boek geschreven over de IRT-affaire, terwijl daar toch een aantal mogelijk intriges voor een spannend boek in zitten. Uiteraard heb ik wel de mogelijkheid overwogen dat anderen iets met dit thema zouden gaan doen, maar de politieke thriller is in Nederland niet echt populair. Ik wist dat Tomas Ross samen met Theo van Gogh werkte aan een tv-film over dit onderwerp, maar ik ging ervan uit dat we elkaar niet zouden bijten. Uiteindelijk heeft Tomas Ross zijn filmscenario bewerkt tot boek: De zesde mei. Mijn werktitel was overigens 'Zes mei', maar die heb ik op een gegeven moment ingruild voor 'Doorgeschoten', omdat ik met 'Zes mei' te veel aan de realiteit zou zijn vastgebakken. Ik weet trouwens niet hoeveel amateur-schrijvers er wel niet een 'Fortuyn-manuscript' in hun bureaulade hebben liggen, al of niet retour gekregen van een uitgeverij. Verder stond er vorig jaar een stuk van Rob Sijmons in de Vrij Nederland Detective- en Thrillergids over het al of niet gebruik maken van actuele kwesties als uitgangspunt voor de misdaadauteur. Daarin liet ik al weten dat ik een boek ging schrijven met als uitgangspunt de 'Fortuyn-affaire'. Ik hoopte natuurlijk wel dat anderen hierdoor minder snel met dit thema aan de haal zouden gaan.

Het moet je op een bepaald moment toch ter ore zijn gekomen dat ook Tomas Ross met een verhaal over het complot achter de moord op Fortuyn bezig was, zij het eerst als scenario voor een film van Theo van Gogh. Heeft dat je werkwijze veranderd? Door bijvoorbeeld er alles aan te doen om als eerste te kunnen publiceren of het verhaal een dusdanige onverwachte wending te geven dat niemand anders dit zou kunnen verzinnen?
Zie ook hierboven. Ik ging er sowieso van uit dat het verhaal van Ross anders zou zijn dan dat van mij. Ross schrijft faction: de werkelijkheid, waarin bepaalde 'gaten' door hem worden ingevuld. Ik neem alleen de werkelijkheid als uitgangspunt, en fantaseer daarop verder. Ik heb er overigens niet 'alles aan gedaan' om als eerste te kunnen publiceren. De eerste versie van mijn boek was in december 2002 af, en dus was publicatie eind maart 2003 mogelijk. Daarbij vond ik het natuurlijk wel prettig dat mijn boek uitkwam voor dat van Tomas Ross.

In 'Doorgeschoten' gebruik je alleen maar fictieve namen. Toch kun je als lezer al heel snel 'echte namen' koppelen aan de personages. Heb je al reacties gekregen van de betrokkenen? Zo ja, hoe waren die? Was het van het begin af aan de bedoeling om met fictieve karakters te werken of heb je met de gedachten gespeeld om een echt Fortuyn boek te schrijven?
Ik heb van geen enkele betrokkene een reactie gehad. Vanaf het begin was het mijn idee om wel uit te gaan van de feitelijke gegevens, maar die vervolgens te bewerken, vervormen, enz. Iets doceumentaire-achtigs is nooit mijn bedoeling geweest.

Tot heel ver in het boek houd je vast aan de verhaallijn zoals we hem (denken te) kennen vanuit de werkelijkheid, maar eigenlijk verlaat je plotsklaps het vertrouwde en gaat je fantasie leven. Heb je dit verloop van te voren uitgedacht of is dat iets wat ontstaat tijdens het schrijven?
Deze keer had ik (in tegenstelling met mijn gebruikelijke werkwijze) al een idee over de ontwikkeling van intrige: een heel ander soort complot dan mensen destijds (mei/juni 2002) veronderstelden. Ik wist, toen ik begon te schrijven, nog niet hoe het verhaal af zou lopen.

Heb je voor 'Doorgeschoten' nu veel meer research gedaan dan voor je voorgaande titels? Zo ja, waar heb je informatie vandaan gehaald?
Nee, ik heb niet meer research gedaan. Op een gegeven moment heb ik juist alle publicaties (kranten, tijdschrijften, boeken) opzij gelegd, omdat ze eerder de fantasie zouden remmen dan stimuleren. Het was tenslotte ook niet mijn bedoeling om een 'getrouwe versie' van de werkelijkheid af te leveren.

Er wordt door je vaste lezers nogal verbaasd gereageerd dat je nu een politieke thriller hebt geschreven. Waarom heb je besloten dit te doen? Vind je uberhaupt een maatschappelijke invalshoek belangrijk bij het schrijven van verhalen?
Ten eerste, het is in mijn eigen visie geen politieke thriller, maar veel eerder een psychologische thriller met een politiek uitgangspunt. Verder houd ik, terwijl ik schrijf, niet direkt rekening met het verwachtingspatroon van de lezer, omdat ik bang ben dan veel te verkrampt te gaan schrijven. Een maatschappelijke invalshoek vind ik niet per se belangrijk. Wel een invalshoek waarmee ik iets kan laten zien over hoe mensen met elkaar omgaan, wat ze elkaar kunnen aandoen, hoe ze elkaar kunnen bedriegen en manipuleren. Dat zou je misschien ook een maatschappelijke invalshoek kunnen noemen, hoewel je daarbij toch snel denkt aan politieke kwesties. IK heb verder besloten om het boek te schrijven, simpelweg vanwege het idee dat ik kreeg en dat ik eerder noemde. Als je als schrijver een idee hebt, wil je daar ook graag een boek van maken. Zo eenvoudig ligt het soms.

Wat weegt zwaarder tijdens het schrijven van een nieuw verhaal: zelfkritiek of de mening van anderen? Komt het weleens voor dat je uitgever je 'dwingt' tot het drastisch wijzigen van een verhaallijn?
Bij een eerste versie is natuurlijk de mening van anderen belangrijk. Dat zijn dan - min of meer in volgorde van opkomst - mijn vrouw, de redacteur van de uitgeverij en een goede vriend van me. Ik 'weeg' hun oordelen, en vooral als die met elkaar overeenkomen en ik als ik ze goed beargumenteerd vind, verander ik mijn teksten. Mijn uitgever heeft mij nog nooit gedwongen om iets te veranderen, behalve opvallend genoeg bij mijn eerste boek, Handicap. Toen zeiden ze me dat ze dat boek wel wilden publiceren, maar alleen als ik een ander eind zou schrijven. Ik vond dat ze wel gelijk hadden, omdat ik zelf ook niet tevreden was over de manier waarop het verhaal afliep, dus heb ik iets nieuws verzonnen. Verder heb ik nooit de verhaallijn drastisch hoeven wijzigen of i.d. Het commentaar betreft bijvoorbeeld veel meer kwesties als: is dat personage sympathiek genoeg, zijn bepaalde suggesties (over het verloop van het verhaal e.d.) te expliciet of blijven ze juist te impliciet, e.d.

Er wordt nogal wat werk van Nederlandse auteurs verfilmd de laatste jaren. Ben je (ooit) zelf benaderd door de televisie- en/of filmwereld voor de verfilming van een van je verhalen? Als ze je zouden benaderen voor de verfilming van 'Doorgeschoten' zou je dan zelf het scenario willen schrijven, of laat je dat dan aan anderen over?
IdtV gaat een telefilm (voor de VARA) maken van 'Zinloos Geweld'. Ik schrijf zelf niet het scenario, maar zit wel in een soort brainstormgroepje dat versies van het scenarion (geschreven door Paul Jan Nelisse) bespreekt. Verder heeft IdtV scenariosubsidie gekregen voor 'Tweestrijd'. Marieke van der Pol gaat daarvoor het scenario schrijven. Mogelijk ga ik in de al of niet nabije toekomst ook zelf dat soort dingen doen, omdat ik - vanwege mijn vertrek bij de universiteit per 1 oktober a.s. - daarvoor ook tijd beschikbaar heb.

Wat is het beste spannende boek dat je de afgelopen maanden hebt gelezen? Welk boek ligt er nu op je nachtkastje?
De vraag gaat uit van de gedachte dat ik vooral 'spannende boeken' lees, terwijl ik - en dat is betrekkelijk toevallig - de laatste tijd vooral andere literatuur lees. Recentelijk heb ik 'Het andere gezicht' van Mensje van Keulen gelezen: prachtige, broeierige, intrigerende verhalen. Op dit moment ligt 'Waterland' van Graham Swift op mijn 'leestafel'. Niet op mijn nachtkastje, want ik lees eigenlijk nooit in bed. Het volgende boek is 'Corpsing' van Toby Litt, op de achterflap een thriller genoemd, maar het is waarschijnlijk vooral te zien als een 'literaire thriller' (hoewel dat begrip veel wordt misbruikt).

Je bent inmiddels 8 keer genomineerd voor de Gouden Strop en twee keer mocht je deze prijs in ontvangst nemen. We kunnen geloof ik dezelfde optelsom bij Tomas Ross maken. Zijn er werkelijk maar zo weinig goede misdaadauteurs in Nederland? Wat vind je zelf van de kwaliteit van Nederlandstalige thrillers en welke auteur(s) moeten we volgens jou in de gaten houden?
Nederland is een betrekkelijk klein taalgebied, en ik denk dat vanwege het pulpimago dat de misdaadroman aankleeft, veel mensen die serieus willen schrijven, niet op het idee komen om misdaadromans te gaan schrijven. Vandaar misschien het relatief kleine clubje. Ik zie zelf veel in de kwaliteiten van Henk Apotheker. 'Turkenflat' had wat mij betreft - ondanks die niet erg aantrekkelijke titel - wel een Gouden Strop verdiend, waarmee ik overigens niet wil zeggen dat degene die hem toen wel kreeg (Peter de Zwaan) dat niet zou hebben verdiend of i.d.

De afgelopen jaren is de opkomst van Scandinavische misdaadauteurs in Nederland en de rest van de wereld (zelfs in Amerika) niet meer te stuiten. Jij bent een van de weinige Nederlandse misdaadauteurs van wie er ook titels in het buitenland (Duitsland) verschijnen. Denk je dat de kansen van Nederlandse auteurs in Engelstalige landen nu ook groter zijn geworden door het succes van Scandinavische schrijvers? Waarom slaan thrillers van Nederlandse bodem zo slecht aan in het buitenland?
We moeten nog maar afwachten hoe bijvoorbeeld Mankell het m.n. in Groot-Brittanië gaat doen. Het blijkt erg moeilijk om de Engelstalige markt te 'penetreren'. De Engelsen denken in ieder geval dat ze het genre hebben uitgevonden, en dat ze eigenlijk geen boek van buiten nodig hebben. Ik zou niet kunnen zeggen waarom Nederlandse misdaadromans het zo slecht doen in het buitenland. Een uizondering is natuurlijk Jan Willem van de Wetering. Die bewijst meteen dat in ieder geval niet het feit dat een boek 'erg Nederlands' is een belemmering zou vormen.

Kun je goed omgaan met kritische recensies? Raakt het je bijvoorbeeld (nog) als een recensent in de Volkskrant je personages in 'Doorgeschoten' maar flets, karikaturaal en meer van dat fraais noemt? Wat vind je erger: een slechte recensie (van een zogenaamde 'specialist') in de krant of een trouwe lezer die je tijdens een signeersessie vertelt dat hij je laatste boek toch echt de minste vond in de reeks?
Natuurlijk raakt negatieve kritiek me, en wel op een tamelijk onplezierige manier. Ik ben door zoiets echt een tijdje van mijn stuk. gedachten als 'waarom zou ik nog schrijven?' wellen dan in mij op. Belangrijk is wel dat recensenten òf echte argumenten geven òf laten blijken dat hun oordeel subjectief is. Als bijvoorbeeld iemand zegt of schrijft dat hij of zij een bepaald boek niet zo spannend vond, dan kan ik daar vrede mee hebben. Als een recensent zegt dat bepaalde personages karikaturaal zijn, dan heeft hij het verhaal van Doorgeschoten niet goed begrepen. Het ging juist om een doorgeschoten situatie, met doorgeschoten personages. Je kan ook zeggen dat iemand als Fortuyn vooral een karikatuur was van zichzelf en dat is terug te vinden in mijn verhaal. Overigens de houding van waaruit die bewuste recensie in de Volkkrant was geschreven, bleek al bij de inleiding waarin meteen een vergelijking met buitenlandse auteurs werd gemaakt. Stel dat een bespreking van het nieuwe boek van Thomas Rosenboom zou beginnen met een vergelijking met pakweg Philip Roth, Ian McEwan en Salman Rushdie. Dat zou iedereen heel merkwaardig vinden, en dat gebeurt dus ook niet.

Een van je "fans van het eerste uur" stelde de volgende vraag: "Als ik een boek van René Appel lees, heb ik de indruk dat op het moment dat hij even vastzit in het verhaal hij de hoofdpersoon dan iets laat doen wat hij zelf gaat doen. Bv. de krant lezen, een sigaretje opsteken. Mijn vraag: is mijn indruk juist?
Ik rook niet, dus van dat sigaretje klopt niet, maar het is nu eenmaal zo dat mensen hun dagelijks leven vullen met van alles en nog wat, en dus ook met activiteiten die niet echt noodzakelijkerwijs bijdragen tot het verhaalverloop. Dus lezen ze de krant, kijken ze naar de tv, zetten ze de vuilnis buiten enz. Je kunt een verhaal niet volzetten met allerlei voor het verhaalverloop relevante activiteiten, dan zou het heel onwerkelijk worden. Verder moet ik wel zeggen dat deze 'fan van het eerste uur' één ding wel goed heeft gezien of geïnterpreteerd: dat soort alledaagse activiteiten van een personage voeg ik ook wel in als ik even niets weet over de voortgang van intrige.

Tot nog toe heb je alleen 'standalone' verhalen geschreven. Waarom heb je eigenlijk nooit gekozen om een serie te schrijven over een vaste hoofdpersoon?
Dan beland je al snel in de zogenaamde formuleboeken en die vind ik over het algemeen niet erg interessant. Ik vind bijv. ook de psychologische thrillers van Ruth Rendell veel beter dan haar Wexford-boeken, hoewel die best aangenaam zijn. IK wil steeds onderzoeken hoe ik vanuit een andere (maatschappelijke) situatie met andere typen personages een verhaal kan schrijven. Alleen al het feit dat je aan dezelfde hopofdpersoon vastzit, lijkt me beperkend werken. Moet je bijvoorbeeld steeds zijn karakter min of meer beschrijven (voor de 'nieuwe lezer') of moet hij juist een ontwikkeling doormaken? Misschien is het commercieel wel handig om één vast personage te hebben, maar daar denk ik niet aan als ik ga schrijven.

Je hebt inmiddels een heel aantal boeken geschreven. Welk boek raad je nu aan aan mensen die kennis willen maken met een typische 'Rene Appel'? En waarom juist deze titel?
Dat is moeilijk om te zeggen. Mensen vragen wel vaker: wat vind je je beste boek? Maar elk boek heeft zijn eigen kenmerken, bij elk boek heb ik mijn eigen associaties. Je kunt aan een ouderpaar met een flinke stoot kinderen ook niet vragen welk kind het liefste is. Om toch een antwoord te geven: Voor degene die over het algemeen geen misdaad-, maar 'gewone líteratuur' leest, zou ik 'Geweten' aanraden. Mijn meest crime-achtige boek is waarschijnlijk 'Tweestrijd', hoewel dat zeker niet de min of meer traditionele afloop of ontknoping heeft van een misdaadroman. Verder ligt het boek dat ik het laatst heb geschreven emotioneel het dichtste bij me, dus 'Doorgeschoten'.

Heb je al ideeen voor een nieuw boek? Zo ja, wil je hier al iets over kwijt?
Ja, die ideeën heb ik zeker, maar ik wil er niets over kwijt, omdat ik bang ben dan een deel van de motivatie om het boek te schrijven, te verliezen. Ik wil wel zeggen wat de titel wordt: 'Misbruik wordt gestraft'. Dus weer eens een titel met meer dan één woord.

Wat vind je nu van initiatieven als Crimezone.nl waar lezers van je boeken (ongenuanceerd) hun mening kunnen geven over je werk? Houd je dit soort sites en lezersbeoordelingen in de gaten?
Die initiatieven zijn heel goed, al was het alleen maar dat ik alles wat de Nederlandse misdaadroman kan opstoten in de vaart der volkeren, een warm hart toedraag. Ik houd zeker lezersbeoordelingen in de gaten, hoewel ik soms mijn hart vasthoudt, omdat een al te ongenuanceerde opinie toch wel pijn kan doen. Overigens ontmoet ik ook veel lezers bij de schrijverslezingen die ik geef, en ik vind juist dat contact met lezers ook heel belangrijk. Misschien dat ze bij zo'n persoonlijke ontmoeting hun eventuele negatieve reacties voor zich houden.

Welke vraag had je verwacht of gehoopt dat we je zouden stellen, maar hebben we niet gesteld? Je hoeft hier alleen maar de vraag neer te zetten.
Hoe lang blijf je nog doorgaan met het schrijven van zulke prachtige misdaadromans?