Ambt Nederbetuwe
Klooster-, Vicariegoederen en Tertiën
1630-1809
Dit twee en dertigste deel van de Serie Gerichtelijke Transcripties Nederbetuwe bevat de handelingen van het Hoogadelijk Landgericht van de Nederbetuwe over de jaren 1630-1809 met betrekking tot de kloostergoederen van Opheusden, de vicariegoederen en de tertiën van de vicarieën.
De inkomsten van het klooster te Opheusden werden vrijwel uitsluitend werden gebruikt om aan de dochters van de adelijke leden van het Landgericht van Nederbetuwe jaarlijkse toelagen toe te kennen. Er kwam dus in het geheel niets bij de kerk of de kerkelijke dienaren terecht. Bij de vicariegoederen was bepaald dat twee derde van de inkomsten zouden zijn ten behoeve van de eigenaar van de vicarie en een derde deel voor de kerkelijke dienaren. In de praktijk bleek dat onvoldoende te zijn, te meer daar vele vicarieën waren verduisterd en met name in het bezit waren bij adelijke heren en dames. In de gerichtssignaten van Nederbetuwe tussen 1680 en 1780 komt deze materie regelmatig aan de orde. Naast vicarie- en kloostergoederen hadden de kerkelijke dienaren ook inkomsten uit de goederen die behoorden bij de pastorie of kosterie. Veelal waren dat wei- en bouwlanden, die werden verpacht of verhuurd, en de gewassen daarvan verkocht. Een deel van die inkomsten, evenals die van de tienden, zijn in dit deel vermeld. Eveneens zijn een aantal losse stukken opgenomen uit verschillende dorpen, waardoor een wat beter zicht op al deze inkomsten kan worden verkregen. Al moet hier wel worden gesteld, dat dit deel geen compleet overzicht geeft van deze materie, daar met name in het archief van het Hof van Gelre en Zutphen boeken aanwezig, waarin alle toekenningsbrieven van de vicarieën zijn opgenomen, geeft dit deel een redelijke inkijk in de financiële gang van zaken rond de kerken en haar dienaren. Dit deel is voorzien van een inhoudsopgave en verduidelijkende voetnoten.
Dr. Peter Dirk Spies (Amersfoort, 1955) promoveerde in 2017 aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn op de studie: De classis van Tiel 1579-1816. De gereformeerde kerk in de Nederbetuwe in het spanningsveld van politieke machten en maatschappelijke veranderingen. Hij is onder andere werkzaam geweest als hoofd van een afdeling archief, bibliotheek en documentatie, als theoloog binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en als jurist in bestuursrechtelijke zaken. Daartoe volgde hij enkele archiefopleidingen en bekwaamde zich in bestuursrecht en paleografie. Zijn onderzoeksgebied en specialisatie betreft in het bijzonder de kerkelijke, rechtelijke en politieke ontwikkelingen binnen het voormalig Hertogdom Gelre.
Klooster-, Vicariegoederen en Tertiën
1630-1809
Dit twee en dertigste deel van de Serie Gerichtelijke Transcripties Nederbetuwe bevat de handelingen van het Hoogadelijk Landgericht van de Nederbetuwe over de jaren 1630-1809 met betrekking tot de kloostergoederen van Opheusden, de vicariegoederen en de tertiën van de vicarieën.
De inkomsten van het klooster te Opheusden werden vrijwel uitsluitend werden gebruikt om aan de dochters van de adelijke leden van het Landgericht van Nederbetuwe jaarlijkse toelagen toe te kennen. Er kwam dus in het geheel niets bij de kerk of de kerkelijke dienaren terecht. Bij de vicariegoederen was bepaald dat twee derde van de inkomsten zouden zijn ten behoeve van de eigenaar van de vicarie en een derde deel voor de kerkelijke dienaren. In de praktijk bleek dat onvoldoende te zijn, te meer daar vele vicarieën waren verduisterd en met name in het bezit waren bij adelijke heren en dames. In de gerichtssignaten van Nederbetuwe tussen 1680 en 1780 komt deze materie regelmatig aan de orde. Naast vicarie- en kloostergoederen hadden de kerkelijke dienaren ook inkomsten uit de goederen die behoorden bij de pastorie of kosterie. Veelal waren dat wei- en bouwlanden, die werden verpacht of verhuurd, en de gewassen daarvan verkocht. Een deel van die inkomsten, evenals die van de tienden, zijn in dit deel vermeld. Eveneens zijn een aantal losse stukken opgenomen uit verschillende dorpen, waardoor een wat beter zicht op al deze inkomsten kan worden verkregen. Al moet hier wel worden gesteld, dat dit deel geen compleet overzicht geeft van deze materie, daar met name in het archief van het Hof van Gelre en Zutphen boeken aanwezig, waarin alle toekenningsbrieven van de vicarieën zijn opgenomen, geeft dit deel een redelijke inkijk in de financiële gang van zaken rond de kerken en haar dienaren. Dit deel is voorzien van een inhoudsopgave en verduidelijkende voetnoten.
Dr. Peter Dirk Spies (Amersfoort, 1955) promoveerde in 2017 aan de Theologische Universiteit te Apeldoorn op de studie: De classis van Tiel 1579-1816. De gereformeerde kerk in de Nederbetuwe in het spanningsveld van politieke machten en maatschappelijke veranderingen. Hij is onder andere werkzaam geweest als hoofd van een afdeling archief, bibliotheek en documentatie, als theoloog binnen de Nederlandse Hervormde Kerk en als jurist in bestuursrechtelijke zaken. Daartoe volgde hij enkele archiefopleidingen en bekwaamde zich in bestuursrecht en paleografie. Zijn onderzoeksgebied en specialisatie betreft in het bijzonder de kerkelijke, rechtelijke en politieke ontwikkelingen binnen het voormalig Hertogdom Gelre.
