Het ziektebeeld door de tijd heen

Dit essay gaat over de mechanisering van het ziek-zijn. Voor
zover wij de mens kennen was in oude tijden het beeld van
ziekte en gebrek sterk door mythen beïnvloed. Bovennatuurlijke
krachten waren ervoor verantwoordelijk en in de relatie
met die krachten kon eventueel genezing worden verwacht. In
de Klassieke Oudheid ontstonden echter ook opvattingen die
de nadruk legden op de eigen verantwoordelijkheid voor het
houden van gezondheid. Er ontstond zelfs een vorm van
wetenschappelijk denken die eeuwenlang de dagelijkse praktijk
heeft beïnvloed. Metafysica werd vervangen door wetenschap.
In de zestiende eeuw werd door de ontwikkeling van de
natuurwetenschappen gaandeweg het wereldbeeld gemechaniseerd
en werd ook het menselijk lichaam in dat perspectief
meegenomen: Descartes beschouwde het als een machine. De
mechanische wijze van denken is op zich niet vreemd omdat
de mens van oorsprong altijd gebruik heeft gemaakt van
gereedschappen en vervolgens toenemend van machines. Het
kunstmatige zit in de mens. De laatste twee eeuwen werd de
fysiologie van het lichaam en het ontstaan van ziekten hoe
langer hoe meer gemechaniseerd, in de zin van gereduceerd
tot goed gereguleerde moleculaire processen. Het lichaam is
daarmee zelfs onderdeel geworden van onze door de biomedische
technologie gemedieerde cultuur. Vanuit het perspectief
van de filosofen Canguilhem, Plessner, Stiegler en Nancy
wordt uitgelegd wat uiteindelijk de grondslag hiervan is. De
mechanische wijze van denken in de biomedische wetenschappen
is een manier om te kunnen omgaan met de complexiteit
van de natuur.
Theo Wobbes is emeritus hoogleraar Chirurgische oncologie
aan het Radboudumc en is lid van de Wetenschappelijke raad
van het Thijmgenootschap.
10