Indonesië in herinnering

Het is 1981 als dit boek verschijnt. Toch behoort het nog steeds tot de veelgelezen en veelgeprezen boeken der Nederlandse literatuur. Jeroen Brouwers schrijft dit pas na het overlijden van zijn moeder. Bijna als een soort therapie waarmee hij haar dood en hun jaren in een jappenkamp gelijker tijd probeert te verwerken.
Niet vanwege het bijna 40 jarig jubileum van dit schitterende boek, maar door de aandacht voor de schrijver zelf, Brouwers werd op 30 april 80 jaar, en hernieuwde uitgaven van het boek ontstaat de gelegenheid om Bezonken Rood uit de boekenkast te halen en weer met nieuw gewekte interesse te lezen.

De plotselinge dood van zijn moeder, die hij lang niet gezien of gesproken heeft, zet bij Brouwers een proces van rouwverwerking in gang. Niet zozeer vanwege haar overlijden maar meer door herinneringen aan haar leven, zijn en haar persoonlijk lijden en specifiek, als zijn geschiedenis hem duidelijker voor de geest komt, de gezamenlijk doorgemaakte tijd tijdens de oorlog, die hij als kleuter met haar in het Tjideng Jappenkamp op Java doorbracht.
Zijn, in zijn hoofd, hernieuwde beleving van verschrikkelijke gebeurtenissen in het kamp, de ziekelijke, sadistische wreedheden, het onvoorstelbaar leed en de onvermijdelijke dood waar hij getuige van is, beleeft de lezer door zijn ogen. Ogen die de belevingswereld van een klein kind weerspiegelen. Dit is geen universele waarheid gebaseerd op algemeen bekende geschiedenis van die periode in WO2, maar zijn persoonlijke waarheid, want hoe rationeel kan een kind oorlogshandelingen bevatten of verwerken, hoe groot is het onderscheidend vermogen van een kind tussen goed en kwaad en waaraan kan hij dit toetsten? Dit legt ook een basis voor de uiteindelijke verwijdering tot zijn moeder en zijn gebrek aan gevoel, empathie en emotionele verbindingen en hierdoor ontstaat ook wroeging; vanuit de kennis van nu. Net als zijn onrust en altijddurende angst; gevoed door zijn herinneringen.

Door alles heen dwarrelen beelden van Liza. Zijn fascinatie, een verliefdheid van weleer. Liza die regelmatig weer verdwijnt in een mistflard of weer opdoemt als een projectie van zijn moeder.

En steeds is er die harde toplaag, verharde eelt die alles buiten houdt wat Brouwers niet wil toestaan. Het pantser dat hem toch niet beschermt, maar juist alle gevoelens binnen in hem houdt. Bezonken in een waas van mist en het rood van de Japanse vlag.

Brouwers pent zijn gedachten over al het gebeurde neer alsof hij in een recalcitrante bui is, dwarse opmerkingen makend. Zoals hij het zelf noemt: "ter relativering van het niet-relativeerbare". Zoekt antwoorden op de vragen die hij zichzelf stelt. Graaft diep om wat hij aan herinneringen in zich heeft naar boven te halen Hij doet dit magistraal veelal metaforisch en met poëtische inslag.
De gevleugelde groet die jarenlang tussen hem en zijn moeder uitgewisseld werd zou aan het eind van het boek ook zijn afscheid tot de lezer kunnen zijn:
Ketemoe lagi.