De vertroebelde blik van een smoorverliefde ik-verteller

Geef mij maar het origineel!

De Ilias van Homeros begint met de woorden “Bezing de wrok, godin, van Peleus’ zoon Achilleus (1). In het Grieks staan de twee belangrijkste woorden ‘wrok’ en ‘Achilleus’ op de twee belangrijkste plaatsen in het vers: helemaal vooraan en helemaal achteraan. Met andere woorden, daar draait het om in de Ilias. Het is dan ook belangrijk om te weten waarom Achilles wrok koestert en waarom juist híj die wrok voelt. Voor Achilles, zoon van de zeegodin Thetis, staan twee wegen open, de ene leidt tot een kort maar roemvol leven, de andere tot een lang roemloos leven. Thetis zal voor haar zoon alles doen om het lange leven te bewerkstelligen. Maar een held in de oudheid is geen held als hij niet zijn eer boven alles stelt. Dat is precies wat Achilles doet zowel in de Ilias als in de hervertelling van Miller. In de Ilias is een alwetende verteller aan het woord, bij Miller een ik-verteller, de geliefde van Achilles, Patroklos (2). Hij is in alles de tegenpool van zijn vriend. Hij is dan ook een mens; hij is zwak, geen strijder, eerder bang dan heldhaftig, welwillend, toegeeflijk, vergevensgezind, opofferingsgezind. Vanuit het perspectief van Patroclus krijgen we een beeld van Achilles, maar zijn blik is zwaar vertroebeld door zijn liefde voor Achilles. En dat is mijn grootste bezwaar tegen de bewerking van Miller, want door een smoorverliefde man aan het woord te laten is het eerste, vrij lange gedeelte een suikerzoet verhaaltje geworden, waarbij we veel meer over Patroclus zelf te weten komen dan over Achilles. Bovendien heeft Miller zich met een ik-verteller een groot probleem op de hals gehaald: zodra hij dood is, kan hij niet verder schrijven over de gebeurtenissen na zijn dood. De oplossing die zij gekozen heeft, is geen fraaie: een soort geest van bedroefde Patroclus vertelt het verhaal verder, en dan ook nog heel veel verder! Waarom niet gestopt bij de dood van Patroclus of Achilles? Het gaat toch om Achilles! Op dit punt vond Miller blijkbaar dat ze niet zomaar kon ophouden en verlengt het verhaal tot en met de val van Troje en de beide namen van Achilles en Patroclus op de grafsteen. Het gaat dus toch om Patroclus! Was het voor Patroclus niet voldoende dat Achilles verschrikkelijk treurde om zijn dood? Een dergelijk groot verdriet is toch ook een mooi eerbewijs aan hun liefde? Wat mij betreft had Miller na de dood van Patroclus het verhaal kunnen afronden met een epiloog van een alwetende verteller, Homerus bijvoorbeeld.
Verder doet de schrijfstijl die zich kenmerkt door een overdaad aan clichés, metaforen en sentimenteel drama afbreuk aan de sereniteit van het verhaal van hun liefde.
Ik citeer het niet-relevante van: ‘de in gedachten verzonken zee’; het cliché: ‘Het vuur in haar laaide weer op’; het verkeerd gebruik van ‘verwelken’: ‘Haar gezicht verwelkte alsof ze had gehoord wat ik dacht. Haar tranen vielen op de vloer’; het overdrevene en daardoor bijna lachwekkende: ‘vulden haar ogen zich, donkere, buiten hun oevers tredende vijvers. (met daarbovenop nog eens de overbodige toevoeging:) De tranen liepen over haar…’. Als lezer word je onderschat!
Verder kwam ik nog ongerijmdheden tegen, zoals een tent die muren heeft! ‘Zonder hem leek de tent opeens veel kleiner, benauwd ook. Ik rook de huiden waarmee de muren bekleed waren.’ En ‘smeekbede’ waar ‘smekeling’ moet staan: ‘Met mijn hand pakte ik zijn kin. De houding van een smeekbede, die ik talloze malen had gezien, maar nooit zelf had aangenomen.’
Zoals je wel vaker hoort zeggen wanneer men een boek en de verfilming van een boek met elkaar vergelijkt, dat het boek beter is dan de film, zeg ik: lees liever een van de mooie Nederlandse vertalingen van het origineel! Ik geef slechts twee sterren.

(1) Homerus gebruikt de Griekse naam Achilleus, waar Miller de variant Achilles gebruikt. Waarom?
(2) Homerus gebruikt de Griekse naam Patroklos, waar Miller de (Latijnse) variant Patroclus gebruikt. Waarom?