Dromerige en mysterieuze fantasiewereld voor de liefhebber (3,5*)

Lang heb ik getwijfeld of ik dit boek drie of vier sterren zou geven, want eigenlijk wil ik het 3,5 ster geven. Ik kan dit boek ook niet zomaar aanraden of afraden; het is beslist een aanrader voor mensen die gevoelig zijn voor de dromerige sfeer van dit boek, terwijl het waarschijnlijk niets gaat worden met lezers die houden van zinderende spanning, actie of realisme. Veel onderdelen van wat normaal gesproken wordt gezien als goed schrijfwerk beheerst debutante Erin Morgenstern (nog) niet, maar datgene dat ze wel kan, kan ze uitzonderlijk goed. Dus wat te doen? Uiteindelijk vond ik voor mezelf toch iets teveel ontbreken in dit verhaal en heb ik de 3,5 naar beneden afgerond. Dat kan bij een volgend boek van deze schrijfster echter best anders uitpakken.

Wat er zo goed is aan ‘Het nachtcircus’
Erin Morgenstern creëert in deze roman een bijzonder sfeervolle en originele droomwereld. Dat is het nachtcircus uit de titel van het boek, dat in de het laatste kwart van de 19de eeuw tot stand komt en hoogtijdagen beleeft rond de eeuwwisseling van 1900. Het is een bijzonder ongebruikelijk circus dat uit een groot aantal verschillende tenten bestaat, geheel is uitgevoerd in zwart en wit (en grijstinten, vaak ook zilver) en dat alleen ’s nachts open is. Tot het eerste ochtendgloren kan de bezoeker zich onderdompelen in het circus, maar meer op de manier dat je normaal gesproken een pretpark bezoekt, lopend van tent naar tent. Sommige tenten hebben ook meer weg van een attractie dan van een circusact.

Met veel gevoel voor show (ze komt ook uit de theaterwereld) beschrijft Erin Morgenstern dit luisterrijke, nachtelijke circus tot in de kleinste details. Scene na scene bouwt ze een ongelooflijk filmisch beeld op van iets dat nooit heeft bestaan, net zolang tot je het gevoel krijgt dat je er wel degelijk zelf rondloopt. Ik heb al veel fantastische literatuur gelezen, maar nog nooit eerder was de fantasiewereld zo compleet. Iets dat de auteur bovendien het hele boek door mooi volhoudt, zonder dat ooit eens een hoofdstukje of zelfs maar paragraaf te laten verslappen.

Binnen de vele beschrijvingen heeft de schrijfster met name veel belangstelling voor mode, vormgeving, binnenhuisarchitectuur en lekkernijen. Zaken waar ze duidelijk veel kaas van heeft gegeten. Ook heeft ze letterlijk meer aandacht voor geuren en kleuren dan de meeste schrijvers. Alle zintuigen komen aan bod in het nachtcircus.

Taal is ook een onderdeel waar Erin Morgenstern goed in is. Ze heeft een vloeiende en volwassen schrijfstijl, die nooit houterig wordt of geforceerd overkomt. Mede daardoor lukt het haar om de vele beschrijvingen (meestal de saaiste onderdelen van een boek) levendig te houden. Opvallend is ook dat er iets nostalgisch in haar stijl zit dat goed past bij het tijdperk waarin het verhaal zich afspeelt.

Waar er minder goed is
Het opbouwen van een beetje spannend plot is de auteur helaas minder gegeven. De verhaallijn is uitermate dun. Met name in het middelste gedeelte van het boek worden de plotonderdelen slechts in bijzonder kleine porties opgediend en krijgt de auteur wel heel veel beschrijvingen voor de kiezen (en niet altijd van nieuwe zaken bovendien). Dan draait die plotlijn ook nog eens om een levensgevaarlijk spel, wat we sinds de ‘Hungergames’ wat al te vaak te zien krijgen. De mysterieuze manier waarop het plot zich ontwikkeld, past dan wel weer goed bij de sfeer van het verhaal.

De romantische verwikkelingen rondom de hoofdpersonen Celia en Marco verlopen zeer traag. Curieus genoeg krijgen we hier bovendien vooral de goede momenten van te zien. Feitelijk staat de romance onder grote druk omdat Celia en Marco elkaars tegenstanders zijn in voornoemd spel, waarbij het hun meer dan 15 jaar lang niet lukt om van de verplichtingen rond dit spel af te komen. Dat beide geliefden hier erg onder te lijden hebben ligt voor de hand, maar als lezer krijgen we daar niet veel van mee. Celia beklaagt zich af en toe over haar lot, maar dat is het wel. Nooit krijgen we werkelijke inzage in haar diepere emoties en gedachten over de kwestie. Over die van Marco vernemen we al helemaal weinig.

In het algemeen is de karakterisering van de hoofdpersonen dan ook vlak en afstandelijk. De auteur grijpt bovendien vaak terug op een algemeen vertellerstandpunt, wat nog eens extra afstandelijkheid schept en ervoor zorgt dat er veel wordt verteld in plaats van getoond.

Victoriaans?
De Victoriaanse tijd waarin het verhaal speelt krijgt geen enkele aandacht. Dat het verhaal in de jaren rond 1900 plaatsvindt is vooral te merken aan de kleding van de personages en de inrichting van sommige ruimtes. Verder is er geen enkele historische achtergrond, ook niet wat betreft de mentaliteit van de personages. Die hadden net zo goed, of misschien zelfs beter, vandaag de dag kunnen leven. Ze doen en zeggen regelmatig dingen die Victorianen beslist niet hadden gezegd of gedaan. Van een rebellie tegen de strikte moraal is echter ook geen sprake en dat terwijl de plaats van handeling een vrijzinnig circus is.

Het circus is een soort van bel, die geheel los staat van willekeurig welke buitenwereld of historische periode dan ook.

Toch een aanrader?
De vraag is echter of de lezer zich iets aan moet trekken van de nadelen aan dit boek of niet. Het antwoord op die vraag is denk ik persoonlijk. Ben je iemand die zich graag laat meezuigen in een dromerige wereld als deze of ben je iemand die meestal zo snel mogelijk over beschrijvingen heen leest (of ze zelfs overslaat)? Onder de mensen die ken bevinden zich beide typen lezers. De eerste groep zou ik dit boek ondanks alles van harte aanbevelen, maar de tweede groep beslist niet.

Zelf zweef ik hier een beetje tussenin, want blijkbaar kan dat ook. Gedurende lange tijd werd ik beslist meegesleept door deze opwindende wereld en was mijn nieuwsgierigheid naar wat er zou volgen groot. Op ongeveer tweederde deel van het boek begonnen de nadelen mij echter toch te irriteren. Het laatste stuk van het boek, toen de ontknoping eindelijk begon, werd dat wel weer beter. Toch komt voor mij het potentieel dat in dit boek zit er niet helemaal uit. Daar staat tegenover dat het mij een genoegen was om deze buitengewone, weelderig ingekleurde wereld te leren kennen.