Goede ideeën, maar geen chemie

Rode sulfur is de debuutroman van de in de VS wonende Nederlands auteur Robert Bosnak. Het is het begin van een ambitieus project rondom de geschiedenis van de alchemie dat een nog onbekend aantal delen zal beslaan. In de Verenigde Staten heeft de auteur de eerste twee delen alvast samen uitgebracht in eigen beheer. Zijn Nederlandse uitgeverij The House of Books pakte het wat bescheidener aan en liet alleen een vertaling maken van het eerste deel. In hoeverre dat verstandig was valt echter nog te bezien. Het boek, zoals het er nu ligt, komt nogal onvolgroeid over.

Robert Bosnak (1948) woont al zo’n veertig jaar buiten Nederland, maar plaatste zijn verhaal toch in de Nederlandse geschiedenis. Een situatie die ook te maken heeft met een daadwerkelijk bestaande brief die de Haagse arts Helvetius in 1667 schreef aan Benedictus de Spinoza en waarin hij te kennen gaf de alchemistische transformatie van lood naar goud daadwerkelijk te hebben aanschouwd. Het verhaal dat volgt is losjes gebaseerd op verklaringen die Helvetius later nog over de hele geschiedenis zou doen.

Eerste hoofdpersoon is de alchemist Mundanus die beschikt over een Steen der Wijzen, gemaakt van rode sulfur (is eigenlijk ‘sulfer’ of ‘zwavel’ in het Nederlands), welke hij heeft geërfd van zijn voorvaderen. Met behulp van deze steen kan lood inderdaad in goud veranderen en de rode sulfur geeft een medicijn dat iedere ziekte kan genezen. Vandaar dat de steen wordt begeerd door machtige personen en Mundanus moet vluchten. Hij meldt zich dan in Den Haag bij Helvetius van wie hij hoopt dat die hem wil steunen bij het promoten van de alchemie, die door wetenschappers wordt verworpen als onzinnig. Uiteindelijk is het echter niet de arts, maar de twee vrouwen in diens leven waar Mundanus naartoe trekt. Namelijk Marianne, de echtgenote van Helvetius en zelf een gepassioneerde alchemist en Clara, de dochter van Mariannes overleden zus. Ook de beide dames zijn hoofdpersonen in het verhaal en er ontstaat een driehoeksrelatie.

Op voorhand beloofde dit boek veel te zijn. In promotiemateriaal werd het onder meer weggezet als fantasy, een historische roman, een spannende thriller en een zinderend romantisch verhaal. Jammer genoeg komt geen van deze elementen tot werkelijke bloei. De historische achtergrond is niet onaardig maar je krijgt geen echt beeld van het leven in de 17de-eeuwse Republiek. Spanning blijft vervolgens ook uit. Er zijn inderdaad wat kapers op de kust voor de steen, maar die rennen slechts sporadisch door het verhaal heen. Romantisch is het boek ook al niet, want de rol van de nog maar 19-jarige Clara binnen de driehoeksverhouding is daarvoor te ongeloofwaardig en pijnlijk. Ten slotte kun je de alchemie in dit verhaal beter een spiritueel verschijnsel noemen dan een op fantasyleest geschoeide vorm van tovenarij.

Robert Bosnak is in het dagelijkse leven een jungiaanse psychoanalist die een therapeutische methode heeft ontworpen die bekend staat als embodied imagination. Er wordt veel in gewerkt met dromen en herinneringen en hij is gebaseerd op ideeën die Carl Jung had over dromen en, jawel, alchemie. Bosnak schreef er al verschillende non-fictie boeken over. En nu, zo kunnen we wel stellen, ook een roman. Want het vormgeven aan zijn ideeën in een fictieve setting lijkt toch het uiteindelijke doel van de auteur te zijn en alle andere verhaalelementen raken hierbij ondergesneeuwd.

En dat is bijzonder jammer, want er zit veel potentieel in de ideeën achter dit boek. De Republiek van 1667 en de alchemistische geschiedenis rond Helvetius lenen zich perfect als achtergrond. Ondertussen kan men zich voorstellen dat alle gegraai naar een Steen der Wijzen waarvan het bestaan steeds wijder bekend wordt een bloedstollend verhaal kan opleveren. Combineer dat met het soepele en soms zelfs fraaie taalgebruik van deze auteur en je hebt een echte pageturner. Nu is er echter geen chemie tussen de onderdelen van het verhaal, noch de hoofdpersonen, en blijven het allemaal losse ingrediënten rondom de alchemistische kookpot.