Sympathieke roman, maar te weinig show

De prachtige, glamourrijke kaft van de historische roman Uit liefde, meneer Tuschinski belooft wat: een verhaal over de roaring twenties, over theatermagnaat Abraham Tuschinski, over een verboden liefdesrelatie in de vooroorlogse showwereld. Schrijfster Tanya Commandeur heeft er echter geen wervelend jaren ‘20 verhaal van gemaakt. In plaats daarvan levert ze een sympathiek en respectvol, maar ook wat sober familieportret af dat meerdere decennia beslaat en noodlottig eindigt. Het vroege bioscoop- en theaterwezen in Rotterdam en Amsterdam wordt daarbij goed en herkenbaar neergezet, maar blijft wel op de achtergrond.

Tanya Commandeur (1969) werkt als freelance (hoofd)redacteur en vertaler. Als auteur maakte ze haar debuut in de historische romanreeks van uitgeverij Ambo|Anthos met De man die alles achterliet. Dit is haar tweede roman in dezelfde reeks.

Het boek vertelt het verhaal van Abraham Tuschinski en zijn aangetrouwde familie, de familie Ehrlich. Deze bestaat uit zijn vrouw Manja, haar ouders en haar broer en zus. Alle betrokkenen zijn uit Polen geëmigreerde joden, behalve Jet, de vrouw van broer Hermann, die een geboren Nederlandse is. De jongere mannen zijn tevens zakelijke compagnons, waardoor hun levens maximaal verstrengeld zijn. De energieke en ambitieuze Tuschinski is echter de zon waar de anderen omheen draaien. Het verhaal begint in 1912, kort voordat Abraham zijn eerste bioscoop opent en eindigt dertig jaar later tijdens de Tweede Wereldoorlog. Plaats van handeling is meestal thuishaven Rotterdam, maar soms ook Amsterdam, waar Tuschinski’s meest bekende theater komt te liggen.

Vanzelfsprekend krijgen we te lezen over de opbouw, bloei en neergang van het theaterbedrijf. Vanaf de jaren ’30 sluipt er bovendien steeds meer politiek in het verhaal door de economische crisis en de opkomst van nazisme en antisemitisme. Toch concentreert het boek zich vooral op de buitenechtelijke liefdesrelatie die Tuschinski zou ontwikkelen met zijn schoonzus Jet en hoe dat de complete familie uit zijn voegen rukt.

Uitgeverij Ambo|Anthos geeft aan dat de boeken die in hun historische reeks verschijnen ‘toegankelijk, meeslepend en romantisch’ zijn. Kortom: geen droge, maar levendige geschiedenis voor iedereen. Binnen dit kader past het dat Uit liefde, meneer Tuschinski een tamelijk eenvoudig geschreven roman is, die inderdaad toegankelijk genoemd kan worden. Meeslepend is dit verhaal echter nauwelijks. Eerder juist ingetogen, zeker voor een onderwerp uit de showbizzwereld. De ruwe randjes van de dubieuze affaire waar Tuschinski en Jet zich in begeven worden afgevijld, waardoor de zaken beschaafd blijven overkomen. Zo wordt de goede naam van de betrokkenen niet werkelijk in diskrediet gebracht (waar hun nazaten vast blij mee zijn) maar spetteren ze ook nergens van de pagina’s af met al hun hartstocht.

Ondertussen geeft de roman veel informatie over films en artiesten die in de genoemde jaren in bioscopen en theaters te zien waren, maar van de glitter en glamour die er ook moet zijn geweest is maar weinig te merken. En de jaren twintig willen, voor zover ze aan bod komen, ook al niet zo roaring worden.

Dat komt grotendeels doordat Commandeur zich op de gedachten van haar personages concentreert en minder op hun daden. Dat geeft ook schrijftechnisch gezien te weinig show, want een redelijk aantal gebeurtenissen wordt indirect via deze gedachten verteld in plaats van in volle glorie getoond. En ondanks de focus op die gedachten worden ervaringen en gevoelens vervolgens niet nader uitgespit. Het verhaal springt in korte hoofdstukken door de tijd heen en wisselt regelmatig van gezichtspunt. Zo komt ieders kant van het verhaal aan bod, maar wel op een vlakke en soms ook fragmentarische manier. Daar staat tegenover dat de auteur zich veel moeite doet om alle personages sympathiek en met de beste bedoelingen neer te zetten, wat wonderwel lukt. Uiteindelijk leef je daardoor alsnog meer met hen mee dan je op basis van de terughoudendheid zou verwachten.

Aldus blijft er toch een aardige, op goede research gebaseerde roman over, die je snel genoeg uitleest. Hij heeft alleen niet de charme en levendigheid die hij had kunnen hebben.