Non-fictionele basis voor een liefdesverhaal

Annejet van der Zijl is een van de meest gelezen schrijvers van ons land. Ze schreef zes non-fictieboeken en één fictieboek. Sonny Boy (2002) werd een bestseller en werd verfilmd. Van der Zijl ontving onder andere de Gouden Ganzenveer voor haar werk. Van der Zijl studeerde kunstgeschiedenis en massacommunicatie in Amsterdam en werkte jaren in de journalistiek. Een veelal non-fictieauteur die het boekenweekgeschenk 2020 schrijft, dat is op zijn minst opvallend te noemen.

Charleston, 1820. Leon ontvlucht het verarmde Nederland om fortuin te maken in de Nieuwe Wereld. Juliette is een zwart meisje dat in diezelfde stad niets waard is en geen enkel recht van bestaan heeft. Leon koopt zijn Juliette zo snel mogelijk om haar vrij te kunnen laten, maar de zwarte ex-slaven zijn in de Nieuwe Wereld nooit echt vrij. Geen enkel risico wordt gemeden om zijn geliefde in veiligheid te krijgen. Leon & Juliette is het waargebeurde, negentiende-eeuwse liefdesverhaal dat alles trotseerde.

De proloog zet de lezer even op het verkeerde been, Leon & Juliette lijkt een spannend fictieverhaal te gaan worden vanuit het perspectief van Leon, maar al snel wordt duidelijk dat verteller en hoofdpersonage helemaal niet dezelfde zijn. Vanaf het eerste hoofdstuk is er een historicus aan het woord. De stad uit 1820 die Leon moet hebben aangetroffen wordt niet in zijn beleving gezien of beschreven, maar aan de hand van historische bronnen die los staan van het verhaal van Leon en die enkel een setting schetsen. Van der Zijl doet dit op een prachtige manier:

“Was Charleston een vrouw geweest, dan zouden adjectieven om haar te beschrijven tekortgeschoten zijn. Mooi was ze ongetwijfeld, en daardoor trost en ijdel. Ze was fabelachtig rijk, gewend aan het beste van het beste en verzot op plezier en luxe. In veel opzichten was ze fantastisch gezelschap: gul, gastvrij en vrolijk; cultureel onderlegd en kosmopolitisch, dol op muziek, theater en dans. Maar achter al die schoonheid en dat savoir-vivre was ze wreed, en als het erop aankwam hypocriet en volstrekt gewetenloos.”

Leon & Juliette is een verhaal over de geschiedenis van Charleston, maar ook een geschiedenisles met slavernij en migratie als grotere thema. Deze laatste twee maken de geschiedenis relevant in onze huidige tijd en dat maakt het verhaal van Leon en Juliette meteen tijdloos. Nederland komt over als een liberaal land in vergelijking met Amerika, maar Van der Zijl waarschuwt meteen:

“Dat deze verbinding in Nederland juridisch wel werd geaccepteerd, had weinig te maken met een grootmoediger inborst van zijn inwoners of een inherent liberarele mentaliteit waar het de slavernij betrof. De slaven in Suriname zouden immers pas in 1863 hun vrijheid krijgen. De betoonde tolerantie was vooral het gevolg van het feit dat er in Nederland zelf zo goed als geen gekleurde mensen leefden. Het is tenslotte een stuk gemakkelijker om ruimdenkend te zijn als iets op geen enkele manier een bedreiging vormt.”

We moeten onszelf vooral niet meteen op de borst kloppen, ook Nederland had zijn fouten in die tijd. De auteur laat ook zien wat de kansen zijn die de kinderen van Leon en Juliette krijgen door hun risicovolle reis naar Nederland. Een toekomst die alleen maar kan bestaan door de min of meer gedwongen migranten een kans te bieden. Ook dat resoneert natuurlijk helemaal met de migratievraagstukken die ons nu bezighouden.

“Op 1 augustus 1851 slaagde Gerard, de oudste zoon van Leon en Juliette, voor zijn eindexamen aan het gymnasium in Den Haag – alweer iets wat alleen maar mogelijk was omdat zijn ouders jaren eerder de moed hadden gehad om hem met gevaar voor eigen leven naar Nederland te smokkelen.”

Als een historicus laat Van der Zijl met dit verhaal ook meteen zien hoe lastig het is om een dergelijk verhaal te vertellen aan de hand van de weinige feiten die er uit het verleden zijn overgeleverd. Heel veel details of gebeurtenissen uit bepaalde periodes kunnen we nu eenmaal niet meer achterhalen en zullen zelf moeten worden ingevuld om een volledig en vlotlezend verhaal te krijgen.

Het hele levensverhaal van Leon wordt in vogelvlucht verteld in het 96 pagina’s tellende geschenk, maar meteen voelt het voor de lezer alsof dit een verhaal is waar veel meer in zit. Zoals we van Van der Zijl gewend zijn, doet dit boekje aan als een non-fictioneel historisch werk, veel meer dan een literaire novelle. Het lijkt alsof dit geschenk de non-fictieve basis vormt voor een meer fictieve roman over het leven van Leon en Juliette.

Van der Zijl kondigt dan in haar nawoord ook aan dat er te zijner tijd een meer uitgebreid boek over het leven van de twee zal volgen. Iets om naar uit te kijken na het lezen van dit fraaie boekenweekgeschenk!