Van een verfijnde soberheid

De Zweden kennen hun eilandenarchipel voor de kust van Stockholm als geen ander. Een beetje Stockholmer heeft een eigen boot om naar zijn 'stuga' (zomerhuisje) op een van de meer dan 24.000 eilanden te gaan. Binnen twee uur varen zit je al diep in het netwerk van deze eilandjes. De meeste net groot genoeg voor een paar wilde bloemen, andere zijn toeristische trekpleisters. En weer andere worden kleinschalig bewoond. Het is niet zo vreemd dat in Henning Mankells roman Italiaanse schoenen de 66-jarige Fredrik Welin een van die 24.000 eilanden bezit.

Fredrik, ex-chirurg, woont al twaalf jaar als een kluizenaar op een door erfenis verkregen eiland, samen met zijn oude kat en dito hond. Plichtsgetrouw houdt hij een logboek bij, een kroniek over zijn leven dat naar eigen zeggen volledig is vastgelopen. Fredrik wordt gekweld door herinneringen en gemaakte fouten; de afzondering op het eiland is vooral vanwege zijn schaamte voor de buitenwereld.
's Winters hakt hij elke dag een wak in het ijs en laat zich naakt in het ijskoude water zakken, zo voelt hij dat hij nog leeft. Postbode Jansson bezoekt hem steevast met zijn propellerboot, ook al heeft Fredrik hem ten strengste verboden langs te komen, tenzij hij echte post brengt en geen flutreklame. Niettemin komt Jansson trouw en stipt, en net zo vaak staat Fredrik op de steiger te wachten als hij de propellerboot hoort aankomen. Jansson is een onbehandelbare hypochonder en Fredrik luistert met gezonde tegenzin naar al zijn klachten, maar adviseert hem niettemin. Een mooie vervlechting van Fredriks vervlogen artsenwereld en zijn huidige kluizenaarsleven. Dan, op een dag, brengt Jansson geen post voor Fredrik mee, maar een oudere vrouw. Ze wacht op het ijs, vlak voor Fredriks huis. Een zwakke vrouw, leunend op haar rollator. Fredrik herkent Harriet, zijn grote liefde die hij veertig jaar geleden zonder opgave van redenen harteloos liet barsten. Harriet bezoekt hem niet uit wraak, maar wil dat hij haar naar een bosvennetje brengt en zijn ooit gedane belofte "om daar samen te zwemmen in de lichte zomernacht" nakomt; de mooiste belofte die haar ooit is gedaan. Maar Harriet brengt ook schokkende berichten over leven en dood, waardoor Fredriks teruggetrokken leven een onomkeerbare wending neemt. "Het was alsof een bijna veertigjarige stilte tussen ons heen en weer begon te pendelen". Fredrik is kwetsbaar met al zijn fouten en tekortkomingen, want Mankells antagonist is een nieuwsgierige zwakkeling die bij voorkeur conflicten uit de weg gaat. Nu, twaalf jaar later, valt het hem zwaar om de buitenwereld weer toe te laten en met zichzelf in het reine te komen. "Het is net zo makkelijk om in jezelf het spoor bijster te raken als te verdwalen op bospaden of in steden."

Mankells maatschappelijke betrokkenheid zien we terug in verbitterde, ontspoorde vluchtelingenmeisjes en in politieke strijd van de eenling tegen machthebbers in de wereld. Cultuurbewust is Mankells stille protest tegen de beschimmelde schilderingen in de beroemde Lascaux-grotten in Frankrijk, net als de stemmige verwijzingen naar Caravaggio en de in Amsterdam gehouden tentoonstelling 'Rembrandt-Caravaggio'. Een actuele Mankell, want hij schreef Italiaanse schoenen in 2006, het jaar van de expositie, die ikzelf toen ook heb bezocht.

Italiaanse schoenen is een prachtige, ontroerende roman met een gedetailleerde, literaire, haast epische verhaalstijl. Mankell is briljant in zijn metaforen over eenzaamheid, waarheid, leugens, liefde en haat. En hoe prachtig beschrijft hij de menselijke wil om zowel te leven als te sterven. "Ik ben niet bang voor de dood. Het enige wat me afschuwelijk lijkt is dat ik zo lang dood moet zijn."
Mankells grootse en intermenselijke vertelstijl is niet te stuiten in deze, ondanks de koude, warm beschreven en wonderlijke reis door het leven van fraai vormgegeven karakters te midden van Zweeds natuurschoon. De stilte van het winterlandschap, het geïsoleerde eiland, de ultieme rust, het bevroren water, imposante natuurbeschrijvingen, dikke sneeuwlagen, stille boswegen en afgelegen bosvennetjes; alles komt bijna fysiek bij de lezer binnen. Zelfs de geluiden van Janssons propellerboot kun je horen, als je heel stil bent ...

Italiaanse schoenen is van een verfijnde soberheid. Zoals zo vaak heeft de rust van een 'Scandi' zeggingskracht in overvloed. Een genot om te lezen.