Somber

Ga dit boek niet lezen om er vrolijk van te worden. Van de drie wereldwijd bekende vergelijkbare dystopieën die in drie achtereenvolgende decennia verschenen ("Wij" van Zamjatin, "Brave New World" van Aldous Huxley en deze "1984" uit respectievelijk de 20'er, 30'er en 40'er jaren) vind ik deze de somberste. Van de drie is Orwell het dichtst bij de herkenbare wereld van destijds gebleven. Waar Zamjatin een glanzende stad met glazen gebouwen schetst en Huxley een maatschappij waar de bevolking met drugs, seks, brood en spelen wordt vermaakt en rondvliegt in helikopters, loop je in 1984 rond in een grotendeels herkenbaar, zwaar verloederd Londen. Orwell heeft duidelijk inspiratie gehaald uit de verloedering van de stedelijke omgeving onder het toen al in verval rakende stalinisme en de totalitaire onderdrukking van datzelfde stalinisme en het nazisme. Big Brother heeft niet voor niets een Stalin-snor. In alle drie de boeken wordt het individu vermorzeld door de raderen van de staat. Als ideeënroman staat 1984 dichter bij "Wij" dan bij "Brave New World". Ook hier is op het eind van de roman de hoofdpersoon tot een volledig willoze pop gehersenspoeld.

Daarmee is ook dit een indrukwekkende roman, waar ik ook wel wat puntjes van kritiek op heb. Het eerste deel van de drie waaruit het boek bestaat duurt wat lang. Hierin schetst Orwell het deplorabele leven van de mensheid en de hoofdpersoon Winston Smith in het bijzonder in de totalitaire staat Oceanië. Veel sombere sfeertekening van het ongenaakbare staatsapparaat in een verder vuil, vervallen Londen. Het tweede deel is het meeste optimistisch. Hier ontwikkelt zich de romance tussen Winston en Julia. Maar dat deel wordt wat mij betreft wel ontsierd door een vele bladzijden lang politiek betoog aan het eind ervan. Het derde deel is het meest afschuwelijk. Hier lees je Winstons hersenspoeling en uiteindelijke overgave.

Somberheid troef dus. Maar wel indrukwekkend. Dit boek moet je gewoon een keer gelezen hebben.