Monumentaal epos met een paar manco's

Hella Haasse ben ik leren kennen als een goed schrijfster en daarom moest ik me natuurlijk nog eens wagen aan deze bestseller van haar. ‘Heren van de thee’ is een vuistdik epos over de Nederlandse koloniale tijd dat, met onder meer ‘Max Havelaar’ en ‘De Stille Kracht’, is ondergebracht in de Nederlands Indië-canon. Het boek heeft als hoofdpersoon Rudolf Kerkhoven en volgt hem als hij na zijn studie naar Indië afreist om net als zijn vader theeplanter te worden. Het is een hele worsteling voor hem om zijn eigen plantage Gamboeng van de grond te krijgen, maar de koppige en rechtlijnige Rudolf zet door. Dan al sluimert er echter de frustratie over dat hij door zijn eigen familie miskend wordt en dat komt veel later pas tot uiting, als hij zichzelf inmiddels al tot financiële welstand heeft gebracht. Maar hij is niet de enige die heeft moeten afzien, dat geldt net zo goed voor zijn vrouw Jenny; en zij gaat er zelfs aan onderdoor.

Het verhaal is meeslepend en geeft een zeer scherp en gedetailleerd beeld van de hoogtijdagen van de koloniale tijd in Indië. Haasse, zelf natuurlijk ook uit Indië afkomstig, toont dat ze zich zeer goed gedocumenteerd heeft. Toch vind ik dat het boek ook zwakke kanten heeft, en wel met name door de vorm. Het verhaal hangt naar mijn mening een beetje tussen geschiedschrijving en een roman in: Rudolf heeft namelijk echt bestaan en Haasse blijft aan de ene kant heel trouw aan de historische bronnen (bijvoorbeeld in hele brieffragmenten die in het boek terugkomen) terwijl ze aan de andere kant er duidelijk dingen bij verzint (bijvoorbeeld de brieven van Jenny). Dat had wat mij betreft echter niet gehoeven: als Haasse duidelijker voor de romanvorm had gekozen, dan had het verhaal aan kracht kunnen winnen omdat ze dan minder eerbiedig met de historische feiten had hoeven om te gaan. Hiernaast is ook het vertelperspectief onduidelijk: dat ligt in het eerste deel van het boek namelijk geheel bij Rudolf, tot opeens ook passages worden verteld vanuit het oogpunt van (onder meer) Jenny. Ik vond dit een beetje bevreemdend.

Kortom: het boek heeft alles in zich van een monumentaal epos over een zeer boeiende periode uit de Nederlandse geschiedenis. Maar ik had toch wel verwacht c.q. gehoopt dat een vaardig schrijfster als Haasse de vertelvorm consistenter had kunnen houden.