Leren poëzie te waarderen

“De Glanzende Kiemcel” is de bundeling van acht lezingen over poëzie die Simon Vestdijk schreef eind 1942 tijdens zijn internering in een seminarie te St. Michielsgestel. Vestdijk, samen met nog zo’n 700 andere mannen uit de bovenlaag van de Nederlandse samenleving, werd daar door de Duitse bezetter gegijzeld. De kans was aanwezig dat enkelen van hun geëxecuteerd zouden worden als vergeldingsmaatregel voor verzetsdaden die tegen de Duitse bezetting waren gericht. Er is ook een aantal gevangen geëxecuteerd. Om de tijd door te komen organiseerden de gegijzelden onderling sportwedstrijden, concerten, lezingen en culturele bijeenkomsten.

In januari en februari 1943 werden de acht lezingen voorgedragen. De eerste drie nog door Vestdijk zelf, de andere vijf door een vervanger. Vestdijk is op 24 januari verplaats naar de gevangenis in Scheveningen, ervaringen die hij verwerkt heeft in de roman Pastorale 1943. Hij wordt uiteindelijk op 25 februari 1943 vrij gelaten. Het duurt dan nog een aantal jaren voordat de lezingen in boekvorm worden uitgegeven. In 1950 ziet “De Glanzende Kiemcel” het levenslicht.

De acht lezingen zijn door Vestdijk op maat gesneden voor een publiek dat belangstelling heeft voor poëzie, maar niet dagelijks poëzie leest. Vestdijk neemt zijn toehoorders en ons lezers mee langs alle technische termen uit de poëzie om aan de aan de hand van voorbeelden duidelijk te maken waarom wij het ene gedicht wel goed vinden en het ander minder. Wanneer je net als de toehoorders van Vestdijk wel eens een gedicht leest én benieuwd bent waarom je het ene gedicht en het andere minder goed vindt, dan is “De Glanzende Kiemcel” iets voor jou.

Vestdijk geeft in zijn slotopmerkingen duidelijk aan waarom enige theoretische kennis van poëzie het leesplezier eerder vergroot dan verkleint: “Juist degene die zich theoretisch ergens in verdiept heeft, is in staat de theorie tijdelijk te vergeten op het grote moment van de actuele kennismaking of hernieuwde kennismaking met het kunstwerk. … Sterker nog: zijn onbevangenheid zal misschien zelfs nog gestegen zijn; want de volstrekte leek wordt altijd in zijn vermogen tot overgave belemmerd door het vage, maar hinderlijke denkbeeld dat poëzie zo moeilijk is, moeilijk te schrijven, en moeilijk in zich op te nemen”.

Vestdijk houdt in “De Glanzende Kiemcel” de toon luchtig en ontspannen. Ronduit amusant, rekening houdend met de omstandigheden, zijn de passages waar hij met zijn publiek het Wilhelmus als gedicht bespreekt. Vestdijk gebruikt ook andere gedichten als voorbeelden om aan te tonen waarom ze zo goed (en een enkele keer zo slecht) zijn. Hij kon slechts uit een beperkt aantal gedichten kiezen, omdat in het tot gevangenkamp getransformeerde seminarie niet zo veel poëzie in de bibliotheek aanwezig was. In het laatste hoofdstuk laat Vestdijk zien hoe hij een sonnet schrijft, hoe hij te werk gaat wanneer hij een sonnet schrijft. Hij gebruikt al hetgeen wat er in de vorige hoofdstukken voorbij is gekomen, waardoor het eenvoudiger is om te begrijpen hoe en waarom Vestdijk voor bepaalde woorden en regels kiest. Met deze kennis in het achterhoofd (en af en toe stukjes herlezen) wordt het voor iedere (beginnende) poëzielezer een stuk makkelijker om van poëzie te kunnen genieten.

[Voor geïnteresseerden heb ik op Hebban de lijst “Glanzende Kiemcel: gebruikte bundels” gemaakt. Lijst is niet volledig, want niet alles staat op Hebban]