Hofnar en pierrot te laat voor zwemles

Kästner is in 1899 in Dresden geboren. Na zijn militaire dienstplicht tijdens de Eerste Wereldoorlog gaat hij geschiedenis, filosofie en Duits studeren in Leipzig. Hij is na zijn studie een aantal jaren leraar en in 1927 verhuist hij naar Berlijn waar hij bij een reclamebureau aan de slag gaat. Fabian, de hoofdpersoon in het gelijknamige boek werkt ook bij een reclamebureau eind jaren twintig/begin jaren dertig in Berlijn. Hiermee houden de autobiografische overeenkomsten tussen Fabian en Erich Kästner wel op.

“Fabian het verhaal van een moralist” (1931) is een satirische roman waarin Fabian voor het grootste deel van de tijd, toeschouwer is die van alles opmerkt tijdens zijn nachtelijke escapades door het bohème leven van Berlijn en dit van commentaar voorziet. Fabian als ‘hofnar’ die Berlijners, Duitsers en de rest van Europa een spiegel voorhoudt voor het dreigende ineenstorten van de Duitse samenleving en daarmee ook Europa. Kästner suggereert dat hij eerder een totale implosie van het onmachtige Duitse economische, politieke, intellectuele en culturele establishment verwacht dan een revolutionaire explosie van links of rechts die de macht overneemt. Zijn poging om het lezerspubliek te waarschuwen voor het naderend onheil heeft helaas niet het gewenste resultaat opgeleverd. “De Weg Naar De Bliksem” de titel die Kästner aan het boek wilde geven, maar zijn uitgever weigerde, bleek profetisch te zijn.

Kästners/Fabians beschrijvingen van het Berlijnse nachtleven zijn gedateerd. In een satire mag, moet zelfs, hetgeen belachelijk wordt gemaakt aangedikt en uitvergroot beschreven worden. Bij Berlijners en overige Duitsers in de jaren dertig van de vorige eeuw zullen deze satirische beschrijvingen vast zijn aangekomen. Ruim 85 jaar later komt het wat geforceerd, belegen en flauwtjes over. Hiermee is niet de hele roman direct gedateerd. De beschrijvingen zijn dan wel gedateerd, de opmerkingen hierover van Kästner/Fabian zijn nog steeds spitsvondig en actueel waardoor het leesplezier blijft. De hedendaagse lezer wordt nog steeds een spiegel voorgehouden die tot reflectie aanzet wat de bedoeling is van een satire.

Fabian is niet alleen ‘hofnar’, maar wisselt dit af met de rol van ‘pierrot’. Deze contrasterende rollen weet Kästner mooi in balans te houden. Dit spannende evenwicht, waar Fabian zich bewust van is, zorgt bij Fabian meer dan eens voor een blokkade waardoor hij te veel twijfelt en niet overgaat tot handelen. Dit tot Fabian’s grote teleurstelling in zichzelf. Op die enkele momenten dat Fabian wel handelt gaat het vaak mis. Het is ook deze twijfel en onzekerheid die de satiricus Kästner de Duitse burgerlijke samenleving verwijt. Men staat er bij, kijkt erna, vindt de ontwikkelingen zorgwekkend maar het enige wat men doet is acceptatie, de mens is immers een gewoontedier, en/of men vlucht in decadentie en perversiteit.

“Fabian” is dan wel deels gedateerd, de boodschap van Kästner is dat zeker niet. Door dit laatste en zijn rake oordelen van het geobserveerde is Kästners “Fabian” ruim 85 jaar na publicatie nog steeds goed leesbaar.