We leken al dood te zijn voor we uit Engeland vertrokken

De Eerste Wereldoorlog (1914-1918) was een ongekend wrede oorlog met miljoenen slachtoffers. Na anderhalve maand lagen de fronten al min of meer vast, en wat volgde was een vierjarige loopgravenstrijd. Voor soldaten was het leven in een loopgraaf een regelrechte hel, met name in de herfst, winter en voorjaar waren de omstandigheden erbarmelijk. Je zakte tot je knieën in de modder, alles werd vochtig en vies, met als meest voorkomend gevolg 'loopgravenvoeten': opgezwollen, geïnfecteerde en afstervende voeten. Loopgraven stortten regelmatig in en het ongedierte – met name ratten - tierde welig en bracht ook de nodige ziektes met zich mee.

Maar het ergste waren de doodsangst en eenzaamheid waar de soldaten aan werden blootgesteld. Iedere minuut kon je laatste zijn, of die van je vriend. Complete lichtingen vonden de dood. Degenen die het overleefden leden vaak aan waanvoorstellingen, praatten tegen zichzelf en draaiden volledig door.
Ook waren er soldaten die zich gewetensbezwaarde verklaarden, zo genaamde ‘witte veren’. Op deze mannen werd neergekeken, ze werden gezien als lafaards. Een witte veer werd soms ingezet als ziekenbroeder in het veldhospitaal, maar meestal moesten ze als brancarddrager gewonden en doden van het slagveld halen. Daar waren ze makkelijke doelwitten voor de Duitse sluipschutters.

Het dragende verhaal van De witte veer is deze oorlog. De zeventienjarige, Engelse Tristan Sadler doet zich in 1916 voor als een jaar ouder, om zo naar het front te kunnen gaan. Hij is jong en naïef, en weet helemaal niet waar hij aan begint. Tijdens zijn opleiding aan de militaire academie Aldershot leert hij Will Bancroft kennen en er ontwikkelt zich een vriendschap tussen de twee jongens.
Al gauw wordt duidelijk dat Tristan romantische gevoelens koestert voor mannen, en in het bijzonder voor Will. De ene keer beantwoordt Will deze gevoelens, om zich het volgende moment van Tristan af te keren en hem wekenlang te negeren. Zo ook op het slagveld waar ze naartoe gestuurd worden.

In september 1919, de oorlog is al een jaar voorbij, bezoekt Tristan de zus van Will, Marian. Hij wil haar de brieven teruggeven die zij tijdens de oorlog aan Will heeft gestuurd. Maar Tristan wil meer, hij wil haar ook vertellen over de dood van Will, en zijn eigen rol. Will legde in 1917 in Frankrijk zijn wapen neer, hij wilde niet meer vechten. Hij was echter geen gewone witte veer, hij bleek een absolutist, hij wilde helemaal niets meer met de oorlog te maken hebben. En daarop stond de doodstraf, Will werd standrechtelijk gefusilleerd.

John Boyne heeft het verhaal bijzonder goed opgebouwd. Het springt heen en weer tussen 1916 en 1919, kijkt terloops terug op de jeugd van Tristan, Will en Marian, en sluit af met de laatste woorden en gedachten van Tristan als tachtigjarige. Het verhaal gaat echter niet alleen over de Eerste Wereldoorlog, het gaat ook over homoseksualiteit, vriendschap, angst, afkeur, schuldgevoel, schande en wanhoop. Boyne beschrijft dit alles zeer integer en dwingt je tot nadenken. Bijvoorbeeld over de vraag of een witte veer echt wel zo’n lafaard was, zijn weigering betekende namelijk een zekere dood en riep schande af over zijn familie. Witte veren werden (en worden!) niet genoemd op oorlogsmonumenten, alsof ze niet hebben bestaan.
Boyne beschikt over een vlotte pen en nergens laat hij losse eindjes slingeren. De dialogen zijn goed en personages komen tot leven. Kortom: een fenomenaal boek.

Tot slot krijgt Tristan nog even het woord:
‘In Aldershot leerden ze ons niet vechten, maar zo lang mogelijk in leven blijven. Alsof we al dood waren, maar het nog een paar dagen of weken konden rekken als we goed konden schieten […] De kazerne zat vol met geesten, Marian, begrijp je dat? We leken al dood te zijn voor we uit Engeland vertrokken.’

Vertaald door Mechteld Jansen.