Voer voor zwartkijkers

Historicus Rutger Bregman (1988) schrijft onder andere voor De correspondent, een online journalistiek platform waarin grote thema’s van deze tijd behandeld worden: van privacy tot de toekomst van het onderwijs, van klimaatverandering tot ongelijkheid. Juist in deze jaren, waarin polarisatie van de samenleving eerder regel dan uitzondering is, is De meeste mensen deugen een verademing.
Aan de hand van ‘Homo puppy’ neemt Bregman allereerst met overtuigend bewijs een aantal misvattingen weg: Als mensen worden getroffen door mentale ravage, bijvoorbeeld na een bombardement, zou dat leiden tot miljoenen getraumatiseerde slachtoffers. Niets bleek minder waar. Na de Blitz – de maandenlange bombardementen door Duitse vliegtuigen van Britse steden – bleek de moraal van de Engelse bevolking juist gesterkt en de psychiatrische noodhospitalen bleven leeg. Ook de tegenaanvallen door de geallieerden op Duitse steden om de moraal van het Duitse volk te breken, bleken een fiasco. Juist de saamhorigheid werd daardoor versterkt, in feite het tegengestelde van het beoogde resultaat. Overigens gaan militair specialisten nog steeds uit van die misvatting. Een recent voorbeeld daarvan zijn de bombardementen in het Midden-Oosten. Nog nooit is de bevolking in bijvoorbeeld Irak en Iran zo eensgezind geweest tegen de gezamenlijke vijand: de VS. Overal duiken radicale cellen op. Actie = - reactie, zouden natuurkundigen zeggen.

In zijn boek toont Bregman aan dat het nu eenmaal eenvoudiger is te geloven in het slechte van de mens dan in het goede. Zo haalt hij het bekende Stanford prison experiment aan: verdeel een groep studenten in bewakers en gevangenen. De eerste zouden de tweede tot op gruwelijke wijze hebben mishandeld. Dat zou in het karakter van de mens geprogrammeerd zijn. Meer dan veertig jaar werd deze theorie, onder andere op basis van dit experiment, aan studenten psychologie onderwezen. Uiteindelijk bleek het een volledig gescript scenario. Of neem het verhaal van Paaseiland. De Noorse avonturier Thor Heyerdahl deed daar in 1955 opzienbarende ‘ontdekkingen’: de bevolking van Paaseiland zou voortkomen uit Inca’s die op vlotten de 7000 kilometer lange tocht over de oceaan hadden gemaakt. Volstrekte onzin, en toch verkocht Heyerdahl wereldwijd meer dan vijftig miljoen boeken. En zo ontkracht Bregman meerdere mythes.

Als je richting einde van het boek leest dat de auteur geen voorstander is van empathie, heb je in eerste instantie de indruk dat je ergens iets hebt gemist. Tot dan heeft de auteur je toch juist proberen te overtuigen van het intrinsiek goede van de mens? Al snel helpt hij je, door te duiden dat empathie tot lethargie kan leiden: een mens kan maar een bepaalde dosis leed aan. Daarom pleit Bregman voor compassie in plaats van empathie. Dan blijven we alert, kunnen we blijven handelen.

De meeste mensen deugen is een must read voor politici, militairen en burgers. Dus eigenlijk voor iedereen. Wellicht krabben zwartkijkers zich nog eens achter de oren als er weer eens populistische prietpraat over ons wordt uitgestrooid, in plaats van zich direct aan te sluiten bij de brenger van ‘de droeve realiteit.’ De auteur heeft mij, periodiek zwartkijker, er van weten te overtuigen (nog) minder klakkeloos aan te nemen, zelfs al zijn ‘feiten’ op vermeende bewijzen gebaseerd.