Een dijk van een boek!

De tweeënvijftigjarige Tom Crick, sectiehoofd van de afdeling geschiedenis op een middelbare school, krijgt het verzoek van de rector met vervroegd pensioen te gaan (“Volledig doorbetaald.”). Rector Lewis Scott deelt hem mee dat hij de afdeling geschiedenis wil inkrimpen. Wie heeft er nog baat bij geschiedenis, in deze moderne tijd, zo vraagt hij zich hardop af. Crick is gekrenkt tot in het diepst van zijn ziel. Als geen ander weet hij dat zijn leidinggevende een dubbele agenda heeft, en dat dit dwingende verzoek met hele andere dingen te maken heeft, bijvoorbeeld met de misdaad die mevrouw Crick, Mary Metcalf, heeft gepleegd. Op dat moment besluit Tom van het curriculum af te wijken en de leerlingen (“Kinderen, tweeëndertig jaar heb ik voor de klas gestaan om voor jullie de geheimen van het leven te ontsluieren…”) te vertellen over zijn voorvaderen, over hun strijd tegen het water in het drassige gebied boven Cambridge, de Fens.

Net zoals de rivieren de Ouse en de Leem meandert Tom Crick door de geschiedenis. Hij vertelt over de Atkinsons, voorvaderen die het water hun wil probeerden op te leggen. Maar het waren ook vermaarde bierbrouwers, regionale notabelen. Hun doen en laten wordt beschreven, waarbij Swift verspringt in de tijd. Rode draad door het boek is een periode in 1943, die begint bij het aangespoelde lijk van Freddie Parr. Juist bij de sluis die vader Crick bedient, komt het stoffelijk overschot klem te zitten. Vader woont er met Tom en diens paar jaar oudere broer Richard (‘Dick’). Dick is geestelijk gehandicapt, analfabeet en smoorverliefd op zijn Velocette motorfiets. Met zijn geslachtsorgaan is echter niets mis, in tegendeel. ‘Redder van de wereld’ is hij volgens de nalatenschap van opa Atkinson (vader van moeders zijde). In deze periode maakt de lezer ook kennis met Mary Metcalf, dochter van een rijke boer. Een ding hebben ze gemeen, Tom en Mary: beiden hebben hun moeder verloren. Amper zestien zijn ze als Mary zwanger raakt, maar het kind zal nooit het levenslicht zien, het stel zal voor altijd kinderloos blijven, ook al denkt Mary er op zeker moment anders over.

In deze familiekroniek komen tal van gebruiken en onderwerpen aan de orde: het brouwen van bier, paling vissen, de Franse Revolutie en de stijfkoppigheid van de Engelse plattelanders. Maar ook gaat het over mysterieuze sterfgevallen, om van moord maar niet te spreken. Dit alles in het kader van onderwijs, van levenslessen die zoveel meer betekenen dan de gortdroge stof die volgens het curriculum dient te worden onderwezen.

De stijl van ‘Waterland’ is even wennen. In eerste instantie irriteerde het me dat de protagonist zich keer op keer tot zijn ‘kinderen’ richt. Het verhaal is echter zo boeiend, de waarnemingen zo zuiver, dat je dit op zeker moment nauwelijks meer bemerkt. ‘Waterland’ is een dijk van een boek!