Experimenteel en steengoed

In zijn voorwoord meldt Charles Lewinsky dat Alleen maar helden (of eigenlijk oorspronkelijk in het Duits Kastelau) de titel is die híj gegeven heeft aan een bundeling documenten die hij toevallig in handen kreeg. Een decennia-oud proefschrift annex biografie, verlicht met diverse bijlagen. Voorzien van recentere toelichtingen van de student zelf- en dát alles nu ook toegelicht door Lewinsky. Is het nog te volgen? Deze ‘raamvertelling’ is aanvankelijk misschien een beetje inkomen. Toch leest dit boek ondanks alle literaire kunstgrepen verbijsterend ‘natuurlijk’. Wanneer de rode draad in het aanbod van interviews, fragmenten uit dagboeken, brieven en zelfs draaiboeken wordt opgepikt is dit een tragische en op een bijzondere manier zelfs spannende roman. Dat is knáp. Opnieuw brengt Lewinsky een –overigens volledig fictief!- boek dat volkomen anders is dan zijn eerdere werk.

Alleen maar helden is als het ware een document dat kan gelden als onweerlegbaar bewijs voor de onmacht van de mens. De mens die de dupe wordt van omgeving en omstandigheden- in combinatie met bijna fatalistisch toeval. Het toont leugens en schijn, vertelt van persoonlijk klein leed en legt de immens verstrekkende gevolgen hiervan bloot.

Zo is het boek in de eerste plaats het verhaal van de verbitterde student wiens doctoraal (met de biografie) om zeep geholpen wordt. Het subject van zijn scriptie – Arnie Walton, een beroemde Hollywoodacteur die een dubieus WOII verleden blijkt te hebben- steekt er een stokje voor en daarmee is de carrière van de student kansloos. Daarnaast is dit het verhaal van Titi, een jonge actrice wier carrière figuurlijk vernield wordt tijdens de WOII door een rondvliegend stuk glas, dat haar gezicht beschadigd. Bovenal is dit het verhaal van de scenarist Werner Wagenknecht, die zich tijdens de oorlog noodgedwongen uitgeeft voor een ander en die uitgerekend op het moment dat hij besluit dat niet langer te doen, voorgoed de mond gesnoerd wordt.

De kiem van de vele geruïneerde levens ligt in het dorp Kastelau, decor voor een propagandafilm voor de Duitsers, maar in werkelijkheid het vluchtoord voor een kleine filmcrew die koste wat kost het aan het eind van de oorlog zwaar gebombardeerde Berlijn wil verlaten. In deze verstilde, toneelmatige setting, gebeurt oppervlakkig gezien zo weinig, dat elke kleine, ogenschijnlijk onbeduidende gebeurtenis getuigt van de ongezonde broei die hoe dichter de naderende geallieerden hoe onmiskenbaarder de kop opsteekt.

Onder andere aan de hand van de getranscribeerde interviews met Titi, veertig jaar na dato, wordt de situatie in Kastelau geschetst. Titi- inmiddels zestigplusser, prototype bardame. Uitgesproken cynisch en mopperig, maar ook goedlachs, eigenwijs en bij vlagen innemend charmant. (En kettingrookster; het aantal opgestoken sigaretten zou voor de aardigheid eens moeten worden geteld. Als het aantal hoestbuien mínder zou zijn kon dit boek bijna van rook-reclame worden beticht) Haar karakter komt opvallend genoeg duidelijker uit de verf uit haar hoofdstuklange monologen dan uit de dagboekbeschrijvingen van haar minnaar Werner. Titi’s relaas als getuige is tegelijkertijd bindende factor van alle losse geschriften en stuwende kracht achter Alleen maar helden als zijnde roman. Haar wispelturigheden (“Alles op een rijtje”) en kwinkslagen (“daar kom ik later op”), maar ook de moeite die ze steeds meer krijgt met vertellen van het onvermijdelijke eind van de filmopnames geven het verhaal een onmiskenbare spanning. Je stevent duidelijk op een climax af, de ‘hints’ van Titi zijn raadsels waar je antwoord op wilt weten… Kortom, je raakt betrokken.

Alleen maar helden is een geslaagde experimentele roman, waarin ogenschijnlijk onsamenhangende documenten een indrukwekkend, schrijnend verhaal vormen. De kneep zit hem in de manier van presenteren. In die briljante dia- en monologen doorspekt met subtiele, sprankelende humor waarmee het verhaal en personages betoverend gekleurd zijn door Lewinsky –de door afwezigheid schitterende alwetende verteller.