Ondanks alle tragiek allesbehalve melodramatisch

Het veelbewogen leven van de Spaanse spionne Amelia Garayoa laat zich ontleden als “een Russisch poppetje”: steeds als je alles denkt te hebben gehad treedt er weer een verrassende wending op.

Zo ontdekt journalist Guillermo, haar achterkleinzoon, die op verzoek van verre familie een speurtocht start naar het tot dan toe onbekende verleden van een vrouw die er ooit voor koos haar man en pasgeboren kind te verlaten voor haar minnaar- en haar idealen.
Een eerlijk gezegd wat gekunsteld aandoende constructie, deze zogenaamde speurtocht. Guillermo’s familie weet precies waar hij moet zijn voor informatie en er is eigenlijk weinig sprake van speuren, eerder het wat geforceerd chronologisch volgen van een strak uitgezet spoor. Ook de onwaarschijnlijk gedetailleerde verslagen –barstend van assumpties- van alle tachtig- en negentigjarige ooggetuigen zijn twijfelachtig wat betreft de journalistieke betrouwbaarheid van Amelia’s geschiedenis.
Maar dat is ook eigenlijk niet de essentie van deze lijvige roman. Meer dan alleen het correct weergeven van historische feiten gaat het verhaal over het maken van keuzes en de verreikende consequenties hiervan.

Amelia blijkt een vrouw die werd geleid door haar passie en overtuigingen. De mannen in haar leven en haar politieke overtuigingen maakten dat ze actief betrokken raakte bij alle grote oorlogen na de WOI: de Spaanse Burgeroorlog, de WOII en de Koude Oorlog. Niet per ongeluk, beslist niet. Vanaf het moment dat ze haar gezin besloot te verlaten –een keuze waar ze haar leven lang spijt van heeft gehad- was ze zich bewust van de gevolgen van keuzes. Van weloverwogen, maar ook latente keuzes: passiviteit is hier niets anders dan de keuze om niets te ondernemen.

Amelia werd gedreven door een onvoorwaardelijke loyaliteit aan haar land. Een natie onder vuur, leidend onder het juk van een totalitair leider zoals destijds vrijwel alle naties in Europa te verduren hadden van wrede leiders als Hitler, Mussolini en Stalin. De liefde voor haar land verplichtte Amelia tot keuzes die een radicale invloed hadden op haarzelf en op haar geliefden, die leidden tot acties vaak met dramatisch gevolg. De lijn tussen leugen en verraad is dun en Amelia bracht vele offers tijdens het schipperen tussen de liefdes in haar leven en haar spionagewerk. Waar ze zich mateloos over opwond –en wat de roman goed voelbaar maakt- was het feit dat mensen zich niet openlijk verzetten tegen de gevaarlijke gekken die de macht wisten te grijpen, júist vanwege het uitblijven van daadkrachtig verzet.

Struisvogelpolitiek is iets waar Guillermo zich in het heden ook schuldig aan maakt. Als journalist in het Spanje waar de verdeeldheid tussen rechts en links nog altijd allesbepalend is weigert hij een standpunt in te nemen, een keuze die hem buiten de maatschappij plaatst. Hij is werkloos omdat links noch rechts hem wil hebben. Door de speurtocht naar zijn overgrootmoeder léért hij, ontwikkelt een preciezer eigen standpunt. Precies zo beoogt deze roman ook zijn lezers een les te leren uit de geschiedenis. Het is niet, “wat men niet weet, is nooit gebeurd”. Men moet op zijn hoede zijn voor onmenselijke, charismatische leiders: de signalen herkennen én op tijd de beslissing nemen er wat tegen te ondernemen. Een geluid dat vaker te horen is nu de laatste ooggetuigen van de WOII en van bewoners achter het IJzeren Gordijn binnen niet al te lange tijd verdwenen zullen zijn.

Schrijfster Julia Navarro was vroeger zelf journaliste en vertelt Amelia’s relaas genuanceerd en zonder haar te veroordelen. In het kielzog van de voortvarende Amelia trekt de geschiedenis niet zomaar aan het oog voorbij, ze overspoelt. Navarro ontziet de lezer –die onherroepelijk betrokken raakt bij Amelia en de zaak waar zij voor staat, ook al duurt het even- níet en de martelingen die Amelia tot twee keer toe langdurig ondergaat worden sec beschreven.
Ondanks alle tragiek is de roman echter allesbehalve melodramatisch. Gedane zaken nemen nu eenmaal geen keer en een mens is vat vol tegenstrijdigheden, die vaak niet zijn te verklaren, enkel te accepteren. Aanrader.