Controversieel onderwerp dat recht doet aan thema Boekenweek 2020

In het Boekenweekgeschenk van 2020 vertelt Annejet van der Zijl de geschiedenis van de Nederlandse Leon Herckenrath die in Charleston zijn geluk zoekt en verliefd wordt op de slavin Juliette. Charleston is een bolwerk van de slavernij en slavenhandel en om zakelijk succesvol te zijn, is een gemengd huwelijk uit den boze. Dat weerhoudt Leon en Juliette er niet van om in het diepste geheim elkaar trouw te zweren.

Met de ondertitel Een liefdesgeschiedenis, verwacht je een liefdesroman gebaseerd op ware gebeurtenissen, maar Leon en Juliette is eerder een biografie van twee bijzondere mensen, die innig van elkaar hielden in een stad waar dat niet mogelijk is.

Op bijna zakelijke toon beschrijft Annejet van der Zijl de gruwelijkheden die de slaven te verduren krijgen en de mensonterende omstandigheden waarin zij leven. Omdat onder de blanken de angst voor slavenopstanden steeds groter wordt, worden de wetten om de zwarte medemens nog meer te onderdrukken steeds verder aangescherpt met barbaarse represailles bij overtreding. Wetten die ook golden voor elke neger of kleurling, dus ook voor slaven die zich vrij hadden gekocht of de vrijheid gekregen hadden. Bijvoorbeeld op het roepen van ‘Hallo’ of het maken van een hard geluid stond een straf van twintig zweepslagen. Onbegrijpelijk dat de zelfingenomen blanke gemeenschap van Charleston een dergelijke barbaarsheid als normaal beschouwde om hun gemakkelijke leventje in stand te kunnen houden. De gehele economie dreef op de werkkracht van de slaven.

Het is eigenlijk bizar dat Leon aan de ene kant meewerkte aan het in stand houden van het systeem, terwijl hij aan de andere kant in het geheim met Juliette een gezin stichtte. Dat zijn liefde voor zijn vrouw en kinderen heel groot was, blijkt wel uit het feit dat hij grote risico’s nam om ze in veiligheid te brengen toen de rechten van de zwarte en gekleurde mensen steeds verder werden ingedamd. Dit resulteerde uiteindelijk, pas na 23 jaar, ook in een wettig huwelijk in Nederland in het bijzijn van hun negen, nog levende, kinderen.

Hoewel de slavenhandel in Nederland in het boek slechts zijdelings besproken wordt, verwacht ik dat het boekje gezien het controversionele onderwerp, de nodige discussie zal opwekken. Wellicht dat Van der Zijl daarom in haar nawoord benadrukt dat iedere verantwoordelijkheid voor dit Boekenweekgeschenk, zowel het onderwerp, de vorm als de bewoordingen, louter en alleen bij haar ligt. Hiermee illustreert ze haar onafhankelijkheid en doet ze recht aan het thema van de Boekenweek 2020: Rebellen en dwarsdenkers. Van der Zijl heeft met haar verhaal in ieder geval het lef gehad om een onderwerp aan te snijden dat ook in onze samenleving gevoelig ligt. En hoewel niet elke auteur op de barricaden hoeft te gaan staan, moet de vrijheid van schrijvers om tegen de stroom in te werken en dwars, vervelend, onaangepast en onafhankelijk te zijn, gekoesterd worden.