(Te) voor de hand liggende satire

In tegenstelling tot de meeste literaire satires (zie bijvoorbeeld ‘The Information’ van Martin Amis of de Nederlandse pedant daarvan: ‘Chaos en rumoer’ van Zwagerman) wordt er door de personages van ‘Dood van een thrillerschrijfster’ van Pauline Slot opvallend veel en enthousiast geschreven. Helaas is wat er geschreven wordt, volkomen bagger. Marktwerking heeft sinds Amis en Zwagerman hun satires schreven, de literatuur (nog verder) in zijn greep gekregen. Slot schrijft dus niet over een schrijver met writer’s block, maar over een schrijver die, als goed exponent van het huidige literaire bedrijf, niet langer uitsluitend geld verdient aan lezers, maar noodgedwongen ook inzet op hoopvolle amateurschrijvers.

De cursisten die zich melden voor een 'masterclass' van Selma Hoogstins zijn stuk voor stuk uitvergrootte stereotypes die panklaar zijn voor gemakkelijke, herkenbare satire: het gothmeisje dat lange lappen in steenkolenengels gestelde youngadultfantasy schrijft, de jonge consultant die de status van schrijver ambieert, maar nog nooit serieus heeft geschreven. Zelf is Selma ook een typetje: succesvol gedebuteerd, maar in plaats van de nieuwe Connie Palmen, een midlist auteur geworden, wiens oplagecijfers met de markt mee naar beneden bewegen. Treffend beschrijft Pauline Slot een pragmaticus die met pek omgaat en de besmetting probeert te beperken ‘Zelf probeerde ik in mijn consulten het midden te houden tussen bemoediging en realiteitszin, al wist ik dat illusies voeden het nieuwe verdienmodel was…’

De positie van Selma als eenoog in het land der blinden, wordt ondermijnd als succesauteur Esther Noordvlucht (een doorzichtig amalgaam van Esther Verhoef, Saskia Noord en Simone van der Vlugt) zich aanmeldt voor een schrijfretraite. Als schrijfster van succesvolle ‘literaire’ thrillers is Esthers schrijf-leesratio een stuk rooskleuriger dan die van Selma (1:8000 versus 1:24 laat Slot haar hoofdpersonage in een aangenaam vileine passage doorrekenen). Het is deze dynamiek die spanning in de vertelling brengt, want naast een eigentijdse satire wil ‘Dood van een thrillerschrijfster’ ook een pastiche op en afrekening met de zogenaamde literaire thriller zijn. Slot haalt hiertoe een wat flauw en primitief vormtechnisch trucje uit, dat alleen de lezer die nooit iets anders dan literaire thrillers tot zich genomen, nog zal verrassen. Wie een vernuftig conceptueel spel met de diverse romanrealiteiten verwacht, komt bedrogen uit.

‘Dood van een thrillerschrijver’ is een alleszins amusante, maar ook wat al te voor de hand liggende vertelling. Slot drijft de spot met zaken die voor een ieder die de boekenmarkt en het literaire wereldje met ook maar vluchtige belangstelling gadeslaat, allang duidelijk zijn. De satire lijkt zichzelf grotendeels te schrijven en ik kan mij moeilijk voorstellen dat na lezing iemand zijn mening over de onderwerpen die worden behandeld, moet herzien of bijstellen. Pauline Slot doet bij monde van Selma aangenaam aards en nuchter over zowel het ambacht van schrijven als over de werken die zij tot nu toe heeft geschreven (hoewel ze niet nalaat te klagen over het gebrek aan mediabelangstelling dat het gevolg zou zijn van het in toom houden van haar demonen), maar als zij de thrillers van Esther Noordvlucht afdoet als ‘lege leescalorieën’, vraag je je onwillekeurig toch af of de middlebrowboeken van Selma nu werkelijk objectief beter zijn of dat ze alleen maar dienen om het (slinkende) segment lezers dat zich te goed voelt voor literaire thrillers, te bevestigen in en te feliciteren met hun verfijnde smaak. De markt, die oplagecijfers steeds meer gelijk stelt aan kwaliteit, heeft dat antwoord inmiddels wel klaar.

De meest verontrustende tegenstelling zit misschien in de eerste wereldproblemen die de hoofdmoot van dit boek vormen en de echte wereldproblematiek die op de achtergrond meespeelt, maar er niet werkelijk toe lijkt door te dringen. Schrijfretraire Hemara mag dan een Grieks paradijs lijken, de economische storm laat het eiland niet ongemoeid. Ook de Middellandse Zee is anno 2016 niet meer onschuldig. En onderwijl schrijven en lezen wij (parodieën op) literaire thrillers en satires op het literaire bedrijf. In deze context lijkt het ronduit onnozel om de ene vorm van escapisme boven de andere te stellen. Het is jammer dat Pauline Slot dit niet scherper uitwerkt.