Literaire parel

De Onderwaterzwemmer P.F. Thomése
juli 2016
Uitgeverij Atlas Contact
***


In de Onderwaterzwemmer zoomt Thomése drie keer in op evenveel dramatische momenten in het leven van Martin van Heel. Telkens verliest deze – door zijn vermeende schuld - een van zijn dierbaren.

In het eerste deel beschrijft Thomése pakkend de fatale nacht uit 1944 waarin Martin samen met zijn vader de rivier overzwemt, naar bevrijd gebied. Thomése wikt en weegt elk woord. Elk woord telt. Na enkele pagina’s ìs de lezer het jongetje Martin (Tin) dat verweesd aan de overkant van de rivier achterblijft, tevergeefs wachtend op zijn vader. Thomése bouwt een ijzersterke monologue intérieur op waarin Tin het innerlijke gevecht levert met het indalende besef dat zijn vader het niet heeft gehaald. Hoe kan Tin zijn moeder nu onder ogen komen? Waarom lette hij niet beter op? Deze rampzalige gebeurtenis zadelt hem met een levenslang schuldgevoel op. Tin is veroordeeld tot een onvolledig leven (let op zijn familienaam), gebrandmerkt met het stigma ‘onoplettend’.

Op de noodlottige Afrikareis van Tin en zijn vrouw Vic, dertig jaar later op zoek naar hun Foster Parentskind Salif, ligt Tins vermaledijde onoplettendheid aan de basis van het overlijden van zijn vrouw. Hoe moet Tin straks zijn dochter onder ogen komen? Hoe is het kunnen gebeuren dat Vic een zonnesteek opliep waaraan ze – door zijn nalatigheid - moest sterven? Hij heeft geen verhaal. Het leidt uiteindelijk tot een breuk met zijn dochter Nikki.

Zo rest Tin aan het eind van zijn leven alleen nog zijn halve adoptiezoon Salif die hij sinds het overlijden van Vic verder bleef steunen door zijn opleiding tot arts te helpen bekostigen. Weer dertig jaar later, loopt een bezoek aan Salif, die ondertussen als dokter in Havana werkt – alweer door onoplettendheid van Tin – slecht af. Dit keer is Tin zelf het slachtoffer. Bij een val op het bordes van Salifs huis, breekt hij een rugwervel. Een slecht uitgevoerde operatie en een ziekenhuisbacterie brengen hem op het randje van de dood. Hangend in een draagstel wordt hij verteerd door helse pijnen én door de gedachte dat hij zijn vader, zijn vrouw en zijn dochter nooit meer zal zien. De aanwezigheid en de goede zorgen van Salif kunnen zijn leed nauwelijks verzachten. Toch is het Salif die ervoor zal zorgen dat Tin weer in contact komt met zijn (klein)kinderen …

Ook al komt Tin de dood van zijn vrouw ternauwernood te boven, het verlies van zijn dochter vindt hij nog hartverscheurender. Dat hij in Havana zelf op de rand van de afgrond staat, vindt hij daarentegen helemaal niet erg. Hij was zichzelf toch al lang kwijt. Zijn hele leven lang zette hij alles op alles om te verdwijnen, net als zijn vader. In plaats van zijn vader. Het verlies van zijn vader heeft Tin nooit een plaats kunnen geven en achtervolgt hem zijn leven lang. Hij heeft zijn vader nooit teruggevonden, hij is hem eindelijk geworden. (p. 96). En verder: Hij verlangt ernaar zichzelf terug te vinden. Maar de wereld lijkt al compleet zonder hem, zoals zijn vader nooit meer ergens wordt gemist. In die zin is zijn vaders afwezigheid zijn eigen afwezigheid geworden. Een dode is hij, net als zijn vader, ertoe veroordeeld om overal zijn eigen afwezigheid waar te nemen. (p. 96)

Op een vreemde manier blijft Tin er tegelijkertijd zijn hele lang van overtuigd dat zijn vader hem nooit heeft verlaten, maar al die tijd met hem is meegezwommen. Onder water. Tot in Afrika. Zijn vader is niet dood. Hij is gewoon weg. Hij zit onder water. Aan het einde van het boek (deel drie: Boven Water) lijkt het er op dat Tin het verlies van zijn vader eindelijk een plaats zal kunnen geven.

De stijl die Thomése in De Onderwaterzwemmer hanteert is meesterlijk: korte zinnen waarin elk woord op de juiste plaats staat. Als taalvirtuoos zet hij de taal naar zijn hand. Nu eens kijkt hij net zo achter de woorden als Nico ter Linden, dan weer viert hij zijn sarcasme zo ongenadig bot als Jeroen Brouwers.
Daarnaast schildert Thomése moeiteloos met zijn pen. Met de auto een drukke Afrikaanse stad uitrijden richting savanne gaat volgens hem zo: Buiten wil er aan de stad maar geen einde komen, al worden de bouwsels steeds futieler en vluchtiger. Het landschap schijnt er steeds nadrukkelijker doorheen. (p. 80)
In een Afrikaanse rivier gaan staan, penseelt Thomése alsvolgt: De dorpelingen wagen zich zonder aarzeling in de warme modder, die meteen opwolkt en het water oker saust. (p. 92)

De Onderwaterzwemmer is een verhaal van verlies, van schuldgevoel en zelfverwijt en opgesloten zitten in jezelf, maar ook van hoop. Een literaire parel.