Zolang je iets niet ziet, is het nooit gebeurd

Op de cover van De verkeerde vriend, de debuutroman van Gert-Jan van den Bemd (1964), ontworpen door niemand minder dan Herman Houbrechts (die ook die mooie covers van de Polis-uitgaven van Elsschot maakte)zien we een zwembad. Dat zwembad is een belangrijke plek in de roman: er wordt in gezwommen, bij rondgehangen en er zwemmen zelfs een keer forellen in. Maar er gebeuren ook andere dingen… Van den Bemd publiceerde al veel korte verhalen en won er zelfs prijzen mee, zoals de Aspe Award 2016. En zijn debuutroman mag er zijn. Schrijven kan hij.

De roman begint met een proloog waarin Werner Mans, het hoofdpersonage, een bezoek brengt aan een prostituée. Deze passage hoort ergens midden in het boek, maar door het zo vooraan te zetten wekt de auteur meteen nieuwsgierigheid op. Is Werner niet gelukkig, waarom is hij juist daar, hij komt er immers niet voor de seks? Al in de proloog laat Van den Bemd de lezer zich vragen stellen. Dat gaat eigenlijk onbewust, op een heel natuurlijke manier. Je wordt als lezer als het ware meegenomen in de gedachtenspinsels van de protagonist. Werner kruipt onder je huid. Wie is hij echt?

De eerste zin van het eerste hoofdstuk ‘Zolang je iets niet ziet, is het nooit gebeurd’ is een cruciale zin in het verhaal. De veertigjarige Werner is een sullig figuur, die overal beren op de weg ziet en geen enkel initiatief neemt. Hij is tevreden, zijn leven kabbelt verder. Hij verblijft met zijn vrouw Murielleen zijn zestienjarige dochter Roos in de zomer op een camping, zoals ieder jaar. Ze hebben er een stacaravan, keurig afgeperkt, kunstgras voor de deur. Routine bepaalt zijn leven. Hij werkt als productfotograaf voor een bedrijf dat disposables maakt, maar sinds de introductie van de digitale camera heeft hij nauwelijks iets te doen op zijn werk. Ook daar verveelt hij zich, maar doet hij het voorkomen of hij het stervensdruk heeft. Hij is op de camping vaak te vinden op een ligbed aan het zwembad en gaat vanaf de camping naar zijn werk.

"Ik maak foto’s van dingen die weggegooid worden. Al die moeite voor wat?"

Het verhaal ontwikkelt zich langs twee verhaallijnen. In de eerste gaat het om de situatie op de camping en speelt dochter Roos een belangrijke rol. Als zij met twee vriendinnen naar de nabijgelegen club Alcatraz wil verandert alles op de camping. Waar Werner bang voor is gebeurt: Roos wordt verliefd en een groep jongeren overspoelt de camping, neemt bezit van de ruimte rondom het zwembad. De naam Alcatraz is goed gekozen: voor Werner is het de bron van het kwaad, terwijl in Alcatraz als gevangenis juist het kwaad opgeborgen werd. Misschien staat Alcatraz ook wel voor het gevoel dat Werner van zichzelf heeft: opgesloten zijn, wel van alles willen, maar niets doen. Wie is hij eigenlijk zelf?

Op zich is er niet veel aan de hand op het campingterrein, maar in het hoofd van Werner en Bruno, de beheerder van de camping, is dat volledig anders: Roos heeft foute vrienden, ze zorgen voor overlast, er worden ligbedden in het zwembad gegooid, er wordt drank gestolen, auto’s worden verplaatst, kortom het is gedaan met de rust op de camping. Het wordt voor Werner een enorm probleem. Rico, het vriendje van Roos, en Victor die de leiding over de groep heeft worden door Werner en Bruno extra in de gaten gehouden. Wat zijn het eigenlijk voor knullen?

Werner heeft de bijzondere gave om op iedere situatie verkeerd te reageren. Dat heeft grote gevolgen. Je zou toch zeggen dat hij als fotograaf gewend zou zijn de dingen in een helder perspectief te zien. Niets is minder waar. De auteur daarentegen is wel een scherp observator in de beschrijving van de camping, de situaties waarin hij terechtkomt.

"Werner heeft het gevoel dat hij zit te schaken tegen iemand die minimaal drie zetten verder vooruitdenkt dan hij"

In de tweede verhaallijn staat een oude vriendschap, loyaliteit centraal. Werner ontmoet na vele jaren Gus, die uitsmijter bij Alcatraz is. Zij zijn uit elkaar gegaan op de avond dat Werner Murielle heeft leren kennen. Het principe ‘samen uit, samen thuis’ werd toen geweld aan gedaan. Is Gus vergeten wat er gebeurd is?

De twee verhaallijnen blijken steeds dichter bij elkaar te komen en leiden tot een ontknoping die je niet
voor mogelijk houdt. De belangrijkste thema’s die naar voren springen zijn zelfonderzoek, vertrouwen, wantrouwen, loyaliteit en vriendschap.
Sterke punten in het verhaal zijn de plotwendingen en de constante onderhuidse spanning. Werner zoekt overal iets achter. Complot denken is hem niet vreemd. Eigenlijk is hij bang en onzeker. Maar hij is ook niet altijd even zuiver op de graat. De andere personages in het boek worden qua karakter niet enorm uitgediept, al komen wel verschillende aspecten van hun karakter naar voren. Een voorbeeld daarvan is de vriend van Roos, Rico, die een keuze moet maken tussen de twee werelden waarin hij leeft.

En dan is er nog de titel van het boek. Wie is nou eigenlijk die verkeerde vriend? Steeds denk je de oplossing gevonden te hebben, maar dan gaat het verhaal weer een heel andere kant op.

Van den Bemd schrijft in het ritme dat bij het verhaal past: nu eens in het tempo van de lethargie van een camping dan weer versnellend omdat de spanning toeneemt. De roman leest ook als een detective, een thriller.

Epiloog is overdonderend en laat de lezer verbluft achter. Juist dan blijkt de zin ‘zolang je iets niet ziet, is het er niet, is het nooit gebeurd’ in alles voor Werner te gelden.