In naam van het geloof

Over de uitwassen van de kerk en kloosters is de laatste jaren veel geschreven. Wereldwijd heeft de katholieke kerk te maken gehad met onthulling van seksueel misbruik door priesters en andere religieuzen. Wellicht is het celibaat daar een van de oorzaken van. De commissie Deetman deed in Nederland onderzoek naar seksueel misbruik onder minderjarigen over de periode 1945 tot heden. Het rapport was onthullend.

Het Hout van Jeroen Brouwers is weliswaar een roman, maar vraagt wel aandacht voor wat minderjarigen overkwam. Van zijn tiende tot zijn zestiende werd Jeroen Brouwers (geboren in 1940) hij in diverse rooms-katholieke pensionaten in o.a. Limburg ondergebracht. Zijn internaat- en kostschoolervaringen bij o.a. Jongenspensionaat 'St. Maria Ter Engelen' Bleijerheide van de broeders Franciscanen te Bleijerheide verwerkte hij in Het Hout.

Het boek speelt zich af een jaar of acht na de Tweede Wereldoorlog. Nederland is in opbouw en de macht van de kerk is enorm. De onaantastbaarheid van de priesters en religieuzen leidde tot uitwassen, al was dat natuurlijk niet op iedereen van toepassing.
Eldert Haman is de verteller in het boek. Hij is 26 jaar en externe leraar Duits op het pensionaat van de Franciscanen. Met zijn sportfiets trekt hij er op uit. Langzamerhand wordt hij het klooster ingezogen, hij wordt er als het ware ingeluisd. Het gastenverblijf, waar hij woont, wordt verbouwd, Hij moet dus tijdelijk intern verhuizen naar een kloostercel. Steeds meer wordt iets van zijn identiteit afgenomen, zijn fiets, zijn salaris, zijn sleutel, zijn persoonlijke bezittingen. Uiteindelijk treedt hij ‘logischerwijs’ als minderbroeder tot de orde toe. Hij raakt afgesloten van de buitenwereld en wordt binnen de muren van het klooster ‘bewaakt.’ Zelfs zijn naam, zijn wezenlijke identiteit, wordt hem afgenomen.

Onder de naam Bonaventura (een goede toekomst) ziet hij wat er intern gebeurt. Acht jaar na de oorlog wordt er een ‘Gestapo-regiem’ uitgeoefend, ware terreur, veel machtsmisbruik, dat tot in detail wordt beschreven. Oorzaak is het nieuwe Duits schoolhoofd, benoemd door de Duitse hoofdvestiging van de kloosterorde. Mansuetus (de ‘zachtmoedige’; de namen van de figuren in het boek hebben een symbolische betekenis) staat gelijk met het kwaad. Hij misbruikt de jongens ranselt ze af met ‘het hout en de strijkstok’ en de jongens moeten hem bedanken voor hun tuchtiging. Verzet is zinloos. Als jongens het thuis vertellen wordt het door de ouders niet geloofd. Immers zo iets gebeurt toch niet in een katholiek pensionaat. Het is niet alleen Mansuetus die zich vergrijpt aan de jongens, tal van andere broeders ook. Zo krijgt de lezer het gevoel dat het pensionaat een concentratiekamp is. Naast fysieke is er ook psychische mishandeling. Zo mag Bonaventura niet naar de begrafenis van zijn stiefvader mag gaan. Het is namelijk niet zijn biologische vader.

Zelfs je lichaam is niet meer van je en wordt bedekt door een lompengewaad dat schrijnt; je moet gemeenschappelijk ondergoed te dragen. Aan dit regime valt niet te ontsnappen.

Bonaventura wordt van zijn docentschap ontslagen, hij is te slap, en wordt schoonmaker en nachtsurveillant op de slaapzaal. Hij is anders dan zijn medebroeders. Hij bedient zich niet van lijfstraffen, blijft van de jongens af. Hij slaagt er toch in beetje bij beetje zijn eigen identiteit terug te winnen. Hij wil de jongens beschermen tegen het misbruik. Hij onttrekt zich steeds meer aan de regels van de orde. De kanteling vindt plaats als hij na een maand helse kiespijn toestemming krijgt om naar de (katholieke) tandarts in het dorp te gaan (blootvoets lopend door de sneeuw moet hij er heen). In de wachtkamer ontmoet hij de jonge weduwe Patricia Delahaye. Omdat er vervolgbehandelingen zijn gaat Bonaventura wekelijks op consult bij de tandarts. Patricia zoekt hem op, zit hem wel zitten en probeert hem voor zich te winnen en hem te bewegen uit te treden. Na een stevige vrijpartij ziet hij in dat het klooster niets voor hem is. Maar uittreden is niet zo gemakkelijk. Hij is ongeoorloofd afwezig geweest en wordt in eenzame opsluiting in het moederklooster in Duitsland ondergebracht om te ‘resetten’. Teruggekomen wordt de drang om het klooster te verlaten alleen maar sterker. Een lekenleraar smokkelt briefjes van Patricia het klooster in en Bonaventura schrijft haar terug.

Als hij dan nog eens verklikt wordt is de maat vol. Hij moet naar de missie in Afrika. Dat accepteert hij niet. Bij het bezoek van de bisschop vindt een indrukwekkende ontknoping plaats, een bevrijding van de terreur en het onrecht die hem en de jongens zijn overkomen.

De sfeer van beklemming, de misdaden, de verziekte samenleving in het klooster wordt helder beschreven, niets wordt aan de verbeelding overgelaten. Het boek laat zien hoe hypocriet het katholieke geloof kon zijn. Het boek laat je verstomd achter.
Maar wat gebeurt er tegenwoordig in naam van het geloof?