Een rijke roman waarin veel te ontdekken valt

Tot waar we kunnen kijken was de debuutroman van Inge van der Krabben (1972). Die haalde de shortlist van de Hebban Debuutprijs 2016. In die roman stond een moeder-dochterrelatie centraal. Het hoofdpersonage Janne stond op het punt van een burn-out en moest zich van haar moeder proberen los te maken en kiezen voor zichzelf. In haar tweede roman In je dromen ga jij, speelt dat losmaken opnieuw een centrale rol.

In de roman komen drie generaties vrouwen aan het woord. Safia is geboren en getogen in Marokko en later naar Nederland gekomen. Ze heeft een hersenbloeding gehad en vertelt op haar sterfbed aan haar dochter Mariam haar grote geheim: ze wil voor ze sterft haar eerstgeboren zoon die ze in Marokko achtergelaten heeft, die daar van haar afgenomen is, nog eenmaal zien. Niemand mag dat weten. Mariam woont in Nederland, heeft drie dochters en één zoon. Mariam, een echte bezige bij, gaat met een hoofd vol vragen op zoek naar haar broer in Marokko. Aya, de dochter van Mariam, heeft trouwplannen. Ze studeert voor arts, maar wil daarmee stoppen en ze heeft nóg een geheim. Dat geheim durft ze niet te vertellen omdat het ingaat tegen de regels en gevoelens zoals die in de familie heersen. Elke vrouw heeft dus een geheim. Durven ze dat te vertellen?

De openingszin zuigt je meteen het verhaal in:

De dood kroop vanaf haar tenen en vingers langzaam omhoog, en Safia begreep dat ze stervende was. Haar lijf raakte op, haar tijd was om.

De roman is in drie grote delen geschreven. De titel van het eerste deel, tevens de titel van het boek, is poëtisch. Het geeft precies de kern van het verhaal weer: Safia, Mariam en Aya moeten kiezen of ze actie ondernemen of niet, of ze veranderen of niet, of ze dichtbij zichzelf blijven of luisteren naar anderen. Wil je je droom nastreven en daar alles voor doen of niet? Iedere generatie is anders en het wordt, zeker als je in een andere/westerse wereld leeft, steeds lastiger om aan de traditionele regels, gebruiken, tradities, verwachtingen die men van je heeft te voldoen. De drie hoofdpersonages worstelen met hun Marokkaanse roots, die na iedere generatie meer conflicteren met de westerse cultuur. Hoe ver kan de familieband opgerekt worden?

Het koorddansen tussen twee culturen was ook haar niet vreemd.

De verhalen van de drie vrouwen zijn de drie verhaallijnen waarlangs de roman zich ontwikkelt. Iedere verhaallijn heeft een eigen stem, een eigen taal, passend bij het personage. Zo kijkt Safia, die in coma is of lijdt aan het locked-insyndroom, in gedachten terug op haar leven. Flashbacks zorgen ervoor dat er steeds wat informatie gegeven wordt over wat iedere vrouw meegemaakt heeft. Hierdoor krijgen de karakters extra reliëf. Het kernthema van de roman is blijf dicht bij jezelf en durf te breken met waarden die je belemmeren te groeien als mens. Heel subtiel weeft ze het toekomstperspectief dat Aya nastreeft in het verhaal. Aya heeft een schriftje dat ze gebruikt om geheugensteuntjes in op te schrijven: kookworkshops, openheid. Aan het eind van de roman vallen die aantekeningen op hun plek.

Door de wisselende perspectieven en het gebruik van cliffhangers als: Ze wil hem nog één keer zien, al verdiende ze het niet (Safia), Haar broer heeft iets over zich waarop ze niet precies haar vinger kan leggen (Mariam), zorgt de auteur ervoor dat de spanning gehandhaafd blijft. Soms is het allemaal wel erg toevallig wat er gebeurt en neigt de roman naar feelgood.

De auteur heeft zich grondig verdiept in de Marokkaanse cultuur waarin onder andere vrijgevigheid, gastvrijheid, respect, religie en de familieband een rol spelen. Ze kleurt het verhaal tot in de details in met beschrijvingen van de tradities (een bruiloft), van de natuur, de geuren, de klank van de krekels. Het is functioneel, maar soms wat te veel. Ze verwerkt ook allerlei Arabische woorden in haar verhaal als nana (groene munt), gringo (pannekoeken), sfenj (een soort donuts), ezwan (rogge)

Aya trok draden van vrouw naar vrouw, oud en jong, van cultuur naar cultuur en vormde een denkbeeldig web van verbinding

Inge van der Krabben schrijft helder en beeldend. Steeds komen tegenstellingen terug in het verhaal, vaak terloops geschreven. Ze zijn illustratief voor de dilemma’s waarvoor de vrouwen staan, geven de verschillen tussen de twee werelden waarmee ze te maken hebben aan:

‘Hier kwaken de kikkers, zo’n lelijk geluid. Ik mis de krekels, het zitten bij de voordeur, de mensen die blijven staan voor een praatje. (…) Iedereen verstopt zich hier in de achtertuin en loopt snel voorbij.’

Inge van der Krabben heeft een rijke, zintuiglijke roman geschreven waarin veel te ontdekken valt. Ze is erin geslaagd om een universeel verhaal te schrijven.

‘Jezelf zijn mama, is geen angst en schaamte hebben bij wat je denkt, voelt, zegt en doet’