Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Systema: wraak of toch niet?

Jan Stoel 20 juli 2019
Simon de Waal (1961) heeft met zijn nieuwste boek Systema een nieuw pareltje aan zijn oeuvre toegevoegd. In 2016 schreef hij Vector het geschenk voor de Spannende Boeken Weken, een novelle van 94 pagina’s. In Vector draaide het om het zoeken naar het Marburgvirus-U dat ontwikkeld was in Vector, het echt bestaande virologische en biologisch onderzoekscentrum in Novosibirsk, Rusland. Wat daar ontwikkeld werd zou voor biologische oorlogsvoering ingezet worden. Systema ligt enigszins in het verlengde van Vector, maar het is een op zichzelf staande thriller.

In het tweede hoofdstuk van Systema wordt teruggeblikt op wat er in Vector speelde. Door de omwenteling in Rusland met Gorbatsjov in 1985 waarin glasnost (openheid) en perestrojka(hervorming) centraal kwamen te staan moest het project voor biologische oorlogsvoering, dat Systema heette, afgebouwd worden. De medewerkers vluchtten omdat ze bang waren vermoord te worden en ze namen de producten van hun onderzoek en de kennis mee naar het buitenland, hopend aan de lange arm van de KGB (waar Poetin uit afkomstig is) en later de opvolger daarvan de FSB te ontkomen.

Het verhaal van Systema speelt zo’n dertig jaar na de Russische omwenteling. Vanuit Moskou krijgt oud-KGB’er luitenant-generaal Erkan Zhirkov de opdracht om de destijds gevluchte wetenschappers op te sporen en de bacteriën en virussen onschadelijk te maken. Twee Russische moordenaars, Kolja en Wolf, gaan met die opdracht van Europa in. Zhirkov wil zich hiermee laten gelden en zichzelf weer op de kaart zetten vooral ten opzichte van de jongen FSB’ers.

Het verhaal ontwikkelt zich vervolgens langs drie verhaallijnen. In de eerste verhaallijn staan Mikhail Pavlik, die zich Michael noemt, en zijn dochter Sookie (Shashanna) centraal. Mikhail is een van die gevluchte wetenschappers. Zij wonen in Edinburgh waar ze slachtoffer worden van een knullig uitgevoerde aanval met zenuwgas.

"Vergeet niet Shashanna, ik ben gevlucht uit Rusland. En Rusland vergeet niet. Nooit. Ooit zal iemand ons opzoeken om wat we gedaan hebben. Of erger… We zijn uit het systeem gevlucht. We zijn de mensen ontvlucht. Niet alle mensen, maar sommige mensen. (…)Maar zelfs nu, na al die jaren, is niemand veilig. Ooit zal iemand denken dat wraak een goed idee is."

Die aanval lijkt wel op dat wat Sergej Skripal en zijn dochter Joëlla in Salisbury overkwam. De daders worden makkelijk getraceerd en voeren als excuus aan op vakantie in Salisbury te zijn. De agenten Wolf en Kolja die Michael en Sookie aanvallen maken ook dergelijke fouten, die in het ‘oude Rusland’ niet gemaakt zouden zijn, zoals het teruggaan naar de plek van de aanslag, het inschrijven in een B&B met de eigen naam, het excuus dat ze op culturele tocht door Europa.

Sookie en Michael overleven de aanval (net als de Skripals). Sookie belt haar moeder, die ze al dertien jaar niet gezien heeft. Zij reageert lauw. Sookie gaat zelf op onderzoek uit komt de namen van de daders via Bellingcat makkelijk te weten, net zoals dat het geval was in de zaak Skripal. Sookie gaat op zoek naar de flesjes met virussen van haar vader en op jacht naar de daders van de aanslag op haar en haar vader. Ze heeft bovendien een lijst met andere potentiële slachtoffers en bovenaan die lijst staat Koezemin. Die wil ze waarschuwen.

"De afgelopen maanden zijn er veel mensen van die lijst overleden. De Grote Schoonmaak was dus begonnen."

De tweede verhaallijn is die van Alex Koesman, die in Amsterdam woont en eigenaar is van een lunchroom. Zijn vader Arkady is overleden en bij zijn echtgenote begraven. Alex ontdekt dat de kist van zijn moeder verdwenen is. Heeft dat te maken met Arkady’s Russische verleden? Ook hij gaat op onderzoek uit. Hij komt er achter dat zo’n onderzoek gevaarlijker is dan hij dacht.

Derde verhaallijn is die van Jehven Bulkin, een Russische overloper. Hij is niet verwelkomd door het westen, maar gevangen gezet. Hij wil genadeloos wraak nemen op het westen.

Op ingenieuze construeert Simon de Waal zijn verhaal. Nergens is het geforceerd. Het is allemaal logisch. De Waal schrijft filmisch. Je kunt dat onder meer zien aan de structuur van het boek: het begin (het opbouwen van het verhaal), het midden (de confrontatie) en het eind (de ontknoping). Ieder van die onderdelen heeft een plot. De drie verhaallijnen komen uiteindelijk bij elkaar. De ontknoping heeft een verrassing in petto die je echt niet ziet aankomen, maar die er wel voor zorgt dat alle vraagtekens die je hebt bij het lezen beantwoord worden. De puzzelstukjes vallen op hun plek.

Wraak, kwetsbaarheid, goedheid, loyaliteit zijn belangrijke thema’s in het boek. De wetenschappers zijn gevlucht en moeten dus boeten. Aan de andere kant zou je kunnen zeggen dat men de wereldvrede nastreeft door de virussen te willen vernietigen. Een boodschap die ook door de hele roman loopt is dat er ook genoeg goede mensen zijn.

Simon de Waal zorgt dat de lezer gelooft in het verhaal dat hij vertelt. Hij doet dat door ervoor te zorgen dat alle details kloppen: de locatie in Amsterdam, de winkels in Edinburgh (zelfs wat ze er verkopen klopt), een barbiershop in Parijs, de straat in Moskou waar luitenant-generaal Zhirkov naar zijn werk gaat klopt, compleet met de mondaine winkels. Grondige research, meneer De Waal. Hij verwerkt op organische wijze de actualiteit in zijn roman: de aanslagen in Parijs, de moord op de halfbroer van Kim Jong-un, de brand in de Notre Dame, de situatie in de banlieus. Ook het verschil tussen de KGB (veel subtieler in hun acties) en de FSB (driester, minder gedisciplineerd en minder doordacht) komt mooi naar voren.

De uitwerking van de personages is opvallend. De schrijver laat de lezer zelf een beeld vormen van het uiterlijk van die personages, hun leeftijd. Hij vult het allemaal niet in. Hij heeft veel aandacht voor de psychologische ontwikkeling van de karakters, diept ze mooi uit. Daardoor wordt het verhaal rijker.

Het lineair vertelde verhaal is opgebouwd uit doorgaans korte hoofdstukken, die zich op verschillende locaties in Europa afspelen. De lezer schakelt daardoor steeds van de ene verhaallijn naar de andere. Het wisselend perspectief zorgt ook voor vaart en spanning in het verhaal. Het zijn van die kleine subtiele zinnetjes die de spanning opvoeren: ‘met een onverklaarbaar en ongemakkelijk gevoel verliet Alex de begraafplaats.’ De arts die Michael verpleegt kijkt Sookie haar iets te lang aan voor haar gevoel”.

De auteur schrijft direct, pakkend, is scherp in de dialogen, maar laat veel ruimte over voor de verbeelding van de lezer.

Systema is een boek van grote klasse. Wanneer wordt het verfilmd?

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Jan Stoel