Hij zag iets in mij wat niemand zag

De natuur, rituelen en het zoeken naar zingeving spelen een grote rol in het leven van de in Nij Beets (Friesland) wonende auteur Rien van der Zeijden. In zijn literaire werk vertaalt hij dit in woorden. 'Toen de liefde nog vrij was' is zijn tweede roman. Je kunt die roman zien als een ontwikkelingsroman waarin we het hoofdpersonage Gerben volgen in zijn zoektocht naar volwassenheid. Van der Zeijden, die actief is als coach/docent, ritueelbegeleider en schrijver heeft een labyrint in zijn tuin. Het is voor hem het beeld van een levensweg: soms ben je dichtbij het centrum van het labyrint, soms moet je verder zoeken. Dat zie je terug in deze roman.

Gerben was een van de hoofdpersonages uit 'Verdwijning', Van der Zeijdens debuutroman. Hij is in deze roman, die ook in de jaren zeventig van de vorige eeuw speelt, de centrale figuur. In 'Verdwijning' kwam Gerben plotseling in een leefgemeenschap aangelopen. Hij was afkomstig uit Sint Annaparochie en is gaan schilderen na de zelfmoord van zijn moeder. Hij wordt de ideoloog van die leefgemeenschap en heeft er een eigen rood tempeltje dat hij als atelier inricht en vol hangt met zijn werk. Maar wie was Gerben nu echt? De urgentie om zijn leven te beschrijven heeft zich bij de auteur opgedrongen en het heeft met 'Toen de liefde nog vrij was' een prachtige roman opgeleverd, die geheel los van zijn debuut gelezen kan worden. Maar als je Verdwijning hebt gelezen dan kun je Toen de liefde nog vrij was ook als verdiepingsroman lezen.

Het verhaal wordt chronologisch (met flashbacks) verteld en de zes hoofdstukken waarin het boek verdeeld is markeren de ontwikkelingsfases in het leven van het hoofdpersonage. Het zijn als het ware initiatiemomenten die hem leiden naar zijn volwassenheid. Leren doe je immers door te ervaren, je te verdiepen, door in dialoog met anderen te gaan, na te denken en uiteindelijk een keuze te maken.

Rien van der Zeijden kan compact schrijven, maar creëert daardoor juist ruimte voor de verbeelding van de lezer, maakt de lezer nieuwsgierig en bouwt zo een mooie spanningsboog op. Je wilt snel doorlezen. Zo zet hij aan het begin van het verhaal in een paar zinnen neer wie Gerben en zijn opa Toon Oppenhagen zijn. Opa Toon ziet iets bijzonders in Gerben en trekt veel met hem op. Gerben is een gevoelige jongen, een dromer, heeft geen vriendjes op school. Hij heeft zijn eigen wereld: Gerbania. En zijn meester zegt dat Gerben woorden verzamelt als zeldzame stenen.

"Die jongen is niet voor het boerenleven in de wieg gelegd. Die gaat heel veel vragen stellen. En wie te veel vragen stelt, krijgt het moeilijk".

Opa is als 14-jarige van de boerderij vertrokken, de wijde wereld in getrokken en bij terugkomst met zijn vrouw Geertje een boerderij begonnen. Maar dat is niet echt zijn passie. Opa sterft als Gerben nog jong is. Gerben is in verwarring, mist zijn ‘maatje.’ Diep in zich draagt Gerben deze uitspraak van zijn opa met zich mee: “Je moet nooit de baas over je laten spelen.” Die uitspraak is een leidmotief in de roman.

Opa heeft voor hem een boekenkist achtergelaten, die Gerben pas mag openen als hij twaalf jaar is. Eén boek geeft zijn vader hem, een deel van de Winkler Prins. Na een paar dagen heeft hij het uit en hij onthoudt fotografisch wat hij gelezen heeft. “Het was alsof tussen de regels een stem hem toefluisterde, welkom in de wereld van de ideeën.”
Zie hier het intrige. Wat is er met opa Toon gebeurd? Wat zit er in de boekenkist? Verwijst het naar een andere, verre wereld? Wat is zijn geheim? Wat streefde hij na? En is dat ook wat Gerben wil bereiken?

Het ongeluk blijft Gerben niet bespaard, zijn depressieve moeder wordt opgenomen en pleegt zelfmoord. Toch is er ook geluk in de vorm van Eline, zijn klasgenootje op de HBS. Hij raakt verliefd op haar en ze verdiepen zich onder meer in vrij Fryslân. Als een schoolgenoot zegt: “Wij zijn de kinderen van Freya. Wij zijn onze eigen geschiedenis vergeten en daarmee onze vrijheid” gaat Gerben dieper nadenken. En als hij een schetsboek van zijn opa met naakte vrouwen vindt en later schilderijen besluit hij op zoek te gaan naar het verleden van zijn opa en laat hij zijn thuisbasis achter. Eigenlijk gaat Gerben op zoek naar wie hij zelf is. Hij ontdekt de vrijheid, de seksualiteit, religie (de Bhagwan), geniet van het ongebonden zijn, krijgt zelfvertrouwen, heeft een enorme aantrekkingskracht op vrouwen. Hij portretteert ze, veelal naakt, en wil daarmee de essentie te treffen.

Het grote thema van het verhaal is het ontdekken van de vrije geest en die vrijheid proberen vast te houden. “Juist als de liefde vrij mag reizen komt ze tot wasdom”, “liefde bindt maar niet via afspraak, maar door ervaring” en “Gedanken sind frei” zijn citaten die in dit verband veelzeggend zijn. Gerben vindt daar uiteindelijk zijn eigen vorm en taal voor en ontdekt wat zijn opa voor ogen stond, kiest zijn weg.

"De echte initiaties gingen over andere terreinen in hemzelf. Zijn seksuele ontwaking, de dood van zijn moeder en de ontdekking van zijn verbeeldingskracht waren allemaal op mysterieuze wijze met elkaar verbonden geraakt."

En als de lezer ‘Verdwijning’ heeft gelezen is de cirkel ook hiermee ook min of meer rond. Hoewel je je afvraagt hoe Gerben zich verder gaat ontwikkelen. Wordt dat een derde deel en voltooit Rien van der Zeijden daarmee een trilogie waarbij we een personage steeds vanuit een andere invalshoek bezien?

Steeds weet de auteur je te verrassen met onverwachte wendingen in het verhaal. Maar altijd is er die diepgang.

Rien van der Zeijden schrijft in een heldere, toegankelijke stijl. Hij formuleert zorgvuldig en weet met veel gevoel situaties, maar ook de natuur te beschrijven. Mooi zijn de passages waarin dromen, hallucinaties, vergezichten, visioenen ontvouwd worden. Het zijn die passages die de lezer aan het denken zetten, doen reflecteren. We hebben te maken met een hecht gecomponeerde roman, waarin alles een functie heeft. Zomaar een voorbeeld. Gerben vindt in de boekenkist van zijn opa het boek ‘Narzis en Goldmund’ van Herman Hesse. Dat boek vergezelt hem op zijn tocht en brengt hem steeds in contact met zijn opa. “Goldmund, de kunstenaar en zwerver die rusteloos bleef zoeken en onbekommerd genoot van de vrouwen onderweg. Een kerk binnengaat en in de ban raakt van een Mariabeeld.” Het boek van Hesse stipt dezelfde thematiek aan als deze roman van Van der Zeijden.

"Waarom was je opa zo belangrijk voor je?
Hij zag iets in mij wat niemand zag."