Kibboets op de klei

Recensie van:

Kibboets op de klei

Een Joodse droom in Franeker

Joodse pioniers in Friesland en hun grootste wens: een nieuw leven in het Heilige Land

Auteur:

Auke Zeldenrust is journalist en schrijver. Van De Joodse bruiloft zijn inmiddels drie drukken verschenen. Hij is verslaggever bij Omrop Fryslân en docent mediawijsheid op het Beyers Naudé Gymnasium in Leeuwarden.

Met medewerking van: Syds Wiersma

Wijze van lezen:

Recensie-exemplaar ontvangen van uitgeverij Boom Geschiedenis in ruil voor mijn recensie.

Uitgeverij: Boom Geschiedenis

Genre: non-fictie

Cover en flaptekst:

Een zwart wit foto. Een lachende jonge vrouw op een paard. Daarnaast een jongeman met een glimlach op zijn gezicht die de teugels van het paard vasthoudt. De foto maakt me nieuwsgierig. Wie zijn zij wat is hun verhaal?

Een indrukwekkende en fascinerende flaptekst.

De auteurs foto en informatie vind ik een waardevolle aanvulling.

Quote:

Pagina 8, 9 en een klein stukje van pagina 10.

Op de film:

Zonder geluid maken de beelden misschien nog wel meer indruk. Het waait hard, maar de bomen zwiepen geruisloos heen en weer. Een paard in galop zweeft boven de aarde, de hoeven raken de grond, maar dat is niet te horen. En jonge mensen praten, werken en lachen uitbundig, maar doen dat in stilte. Zoals alles op deze film is verstomd en vast is blijven steken in en verleden waar de kijker zelf stil van wordt. Het zijn filmbeelden van geneesheer Jacob Bramson van het Psychiatrisch Ziekenhuis die de geschiedenis van de Franeker kibboets bijna negentig jaar na dato laten herleven. De Joodse Bramson is samen met zijn vrouw Carolina de oprichter van het pioniers huis in het voormalige treinstation aan de Harlingerweg 45. Als verwoed amateurfilmer neemt hij zijn 8 mm-camera mee naar de kibboets bij verschillende gelegenheden tussen 1937 en 1939. Bramson bewaart alle films, ook die hij maakt van vakanties op Vlieland, zijn spelende kinderen en evenementen in Franeker. Alle veertien filmrolletjes van Bramson worden in de Tweede Wereldoorlog verstopt en in 2013 geschonken aan het Holocaust Herdenkingscentrum Yad Vashem in Jeruzalem. Zeven jaar later komen de kibboets films in handen van het Fries Film & Audio Archief in Leeuwarden. Dat is het begin van hernieuwde aandacht voor de dromen van Joodse jongeren op het Friese platteland. Ze werken aan hun missie: een nieuw bestaan in Palestina, het land van hun voorvaderen.

Mooie teksten:

Als je het wilt, is het geen droom

Theodor Herzl

Well, tomorrow there’ll be sunshine

And all this darkness past

Well, big wheels roll through fields where sunlight streams

Oh, meet me in a land of hope and dreams

Bruce Springsteen ‘Land of hope and dreams’

Het verhaal:

Zwoegen op het land, melken op een krukje onder de koe, appels plukken in de boomgaard, de was doen in de tobbe: het staat er allemaal op. Zonder geluid maken de beelden misschien nog wel meer indruk. Het zijn filmbeelden die Jacob Bramson twee jaar lang maakte van Joodse jongeren die woonden en werkten op de door hem en zijn vrouw opgerichte kibboets in Franeker. De filmspoelen worden tijdens de oorlog verstopt, om vijfenzeventig jaar na dato weer op te duiken. Auke Zeldenrust raakte gefascineerd door de bijzondere geschiedenis van deze kibboets en tekende het verhaal ervan op.

Tussen 1934 en 1941 gaan tientallen Joodse jongens en meisjes in opleiding bij boeren en tuinders op de Friese kleigrond bij Franeker. Hun hoop is om na de landbouwopleiding naar Palestina te emigreren en daar het Joodse land op te bouwen. Veel jongeren vluchten voor de Jodenhaat en de oorlog. Franeker dient slechts als tussenstop op weg naar vrijheid buiten Europa. De Palestina-pioniers wonen in een voormalig treinstation aan de rand van de stad. Overdag werken ze op het land, ’s avonds volgen ze lessen in de Hebreeuwse taal en de Joodse cultuur. Hun leven wordt ruw verstoord als ook in Nederland de oorlog uitbreekt: op 3 november 1941 wordt de kibboets door de Duitse bezetters overvallen. De pioniers worden gearresteerd, hun kibboets definitief gesloten.

Kibboets op de klei toont in woord en beeld de dromen van deze Palestina-pioniers: wie waren zij, hoe ontvouwde hun leven zich en wat bleef er na de oorlog over van hun idealen?

Mijn leesbeleving:

Al jaren ben ik fan van Auke Zeldenrust. Hij is een talentvolle journalist voor Omrop Fryslân. Ik volg zijn reportages of zijn andere media optredens altijd met veel interesse.

Daarom wilde ik graag dit boek lezen. Ook als schrijver vind ik Auke ontzettend goed. In dit boek weet hij de vele foto’s met zijn pen tot leven te wekken. Voor mij als lezer kreeg ik een gedegen inzicht in de levens van jonge Joodse mensen met een droom: naar Palestina om daar een nieuw bestaan op te bouwen. Maar ook het waarom erachter, een heel stuk geschiedenis. Fascinerend en leerzaam.

Het leven van deze Joodse jongeren in de kibboets in Franeker wordt tastbaar. Hun gedrevenheid en hun harde werken op de boerderij. En dan thuis ook nog de opleiding in de Joodse cultuur, godsdienst en taal.  Deze jongeren worden door dit boek nooit vergeten. Het verleden komt in volle kracht terug.

In gedachten hoorde ik tijdens het lezen de mooie en karakteristieke stem van Auke het verhaal vertellen. Dat maakte het nog levendiger en indrukwekkender. Je raakt bevangen door het enthousiasme en de overtuiging van deze Joodse jongeren om naar het beloofde land af te reizen. De ultieme beloning van hun zware werk in Franeker.

Sommigen zien hun dromen vervuld. Anderen hebben de tijd niet mee. De Tweede Wereldoorlog komt er op een onheilspellende en wrede manier tussen. De bezetter die er heilig van overtuigd was om alle Joden te doen verdwijnen. Een enkele reis richting de hel. En waarom? Omdat ze de “misdaad” begingen Joods te zijn. En een psychopaat die meende dit met gruwelijk geweld te moeten oplossen. Zo wreed, zo mensonterend, zo nutteloos. Blijf van mensen af. Laat iedereen in vrede met elkaar leven.

Ieder hoofdstuk bevat een duidelijke titel en tijdsaanduiding. Je weet als lezer wat je gaat lezen. Alles wat je niet begrijpt wordt in de bronvermelding duidelijk toegelicht. Het hoofdstuk met als titel slachtoffers raakte me tot diep in mijn ziel. Doordat ik door het verhaal kennis met hen gemaakt had voelde het alsof ik familieleden verloor. Zo dierbaar waren zij mij geworden. Zoveel indruk hadden ze op mij achter gelaten.

Een nuttig, leerzaam en fascinerende geschiedschrijving over de Kibboets en haar bewoners in Franeker. Tastbaar, voelbaar en tot leven gewekt door Auke Zeldenrust.

Mijn mening:

Ik geef 5 sterren.

Wat ben ik blij dat ik dit boek gelezen heb. Ik heb veel van mijn jeugdjaren doorgebracht bij familie in Franeker. Maar deze geschiedenis kende ik nog niet. Het kleurt mijn herinneringen nog rijker. Veel herken ik op de foto’s, familie namen daar kan ik me een beeld bij vormen. Een rijk eerbetoon aan Joodse jongeren die hun droom gestalte gaven door te gaan werken en leven in Franeker. Helaas wreed verstoord door De Tweede Wereldoorlog. Hun lot bepaald door de wrede bezetter.

Maar hun levens worden nooit vergeten. Dit is een must read voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis.

Op bladzijde 220 de tekst op het monument ter nagedachtenis aan de bewoners van de Kibboets in Franeker. Zij die nooit terugkeerden uit de oorlog. Het monument op de plek van de kibboets in Franeker. Opdat wij nooit vergeten.

Een genadig moment, in de schemering.

Buig en ik schenk jou het geheim van mijn pijn.

Ze zeggen er moet jeugd in de wereld zijn.

Weet iemand waar mijn jeugd heenging?

Chaim Nachman Bialik

Mijn zeventienjarige dochter gaat dit boek nu lezen. Daarna geef ik het aan mijn moeder. Net als ik geïnteresseerd in o.a. geschiedenis. Maar ook omdat zij in deze omgeving geboren en getogen is, in Tzum een dorp onder de rook van Franeker. Franeker waar zij vroeger en nu nog vaak komt.

Ik benijd de leerlingen van Gymnasium Beyers Naudé dat zij les krijgen van Auke Zeldenrust. Ik zou aan zijn lippen hangen tijdens een college. Wat een talentvolle journalist en schrijver. Ongekend.