Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Diepgang zet aan het denken

Jos Kunze 11 juli 2019
Wie kent de klassieker niet: To kill a Mockingbird. Deze bestseller van schrijfster Harper Lee (1926-2016) is in 1960 uitgegeven en wordt wereldwijd nog steeds honderdduizenden keren per jaar verkocht. Het boek geldt als hét pamflet tegen rassenongelijkheid maar is in essentie nog veel ruimer opgezet als een pleidooi voor tolerantie ten opzichte van mensen die anders zijn.
En daarmee blijft het zijn actualiteit houden.

‘Go set a Watchman’ is het debuut van Lee, maar werd destijds (1957) door de uitgever geweigerd. Die adviseerde haar om eerst het verhaal te schrijven dat zich 20 jaar daarvoor afspeelde. Daarmee was ‘Mockingbird’ geboren en werd dus op slag een bestseller inclusief Pulizerprijs. Hoewel ze schatrijk werd door dat boek, verviel Lee al heel snel in een kluizenaarsbestaan. Of misschien kwam die 180 graden draai juist wel door dat grote succes. Lee schreef nog maar heel weinig en ze heeft nooit meer een boek uitgegeven. Totdat na ruim een halve eeuw haar oerroman ‘Go set a Watchman’ in 2015 werd gepubliceerd. Boze stemmen zeiden dat daar anderen achter zaten en dat Lee zelf niet meer toerekeningsvatbaar was. Dat verhaal is later door haarzelf en haar zus tegengesproken.

Behalve Jean Louise Finch – die we beter kennen als Scout – zien we tal van personages uit ‘Mockingbird’ terug: haar vader Atticus natuurlijk, maar ook tante Alexandra, huishoudster Calpurnia en de ondoorgrondelijke oom Jack. Het boek start met de terugkeer van Jean Louise naar Maycomb in Alabama en het verhaal is doorspekt met jeugdherinneringen, soms wat te langdradig en niet echt functioneel. Gelukkig zit er een stevige rode draad in het verhaal: de confrontatie tussen Jean Louise en degenen die in Maycomb zijn achtergebleven. Ze is verbijsterd als ze merkt hoeveel rassenhaat er ontstaan is, zelfs bij haar vader. Jean Louise snapt niet waar dat vandaan is gekomen en ze verzucht: ‘ik heb een wachter nodig die me vertelt: dit is wat iemand zegt, maar dit is wat hij bedoelt.’ Het wordt voor haar een zoektocht die Lee vergelijkt met de queeste van Roland naar de Donkere Toren, naar het gedicht van Robert Browning ‘Child Roland to the Dark Tower Came’ (1855). Later de basis voor de beroemde serie van Stephen King.

Vooral de omslag van haar vader Atticus zet niet alleen de wereld van Jean Louise op zijn kop, maar ook onze eigen wereld … al die miljoenen lezers zijn na 50 jaar helemaal verbijsterd. Weg is het imago van de jonge advocaat die vond dat iedereen voor de wet gelijk was. Maar is het echt zo’n omslag? Dat imago had toch ook wel iets minzaams, als een zorgzame vader die vindt dat zijn nog niet volwassen kinderen een rechtvaardige behandeling verdienen. En zo legt hij nu – 20 jaar later – ook aan zijn dochter uit waarom hij een voorstander is van segregatie: dat een volledige integratie met alle verantwoordelijkheden die daarbij komen kijken, helemaal niet mogelijk is voor een volk dat nog in de kinderschoenen staat. Dat nog bezig is volwassen te worden. Jean Louise is het er totaal niet mee eens en gruwt van de angstige hypocrisie van haar voormalige morele baken.

Lee is ons – bewust of onbewust – te slim af geweest. Ze geeft het personage Atticus diepgang. En maakt daarmee het verhaal opeens heel actueel. Of we het nou leuk vinden of niet. Het zorgt voor ongemak. Het zet ons aan het denken. Hoe kort is ons lontje? Gaat vrijheid van meningsuiting boven alles? Hoe beschaafd zijn wij eigenlijk? Gaan we voor heldenverering of zien we de gecompliceerde aard van de mens?
Om deze diepgang te herkennen moet je wel eerst ‘Mockingbird’ hebben gelezen.
Had de uitgever toch gelijk in 1957.

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Jos Kunze