Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Pedofiele zelfhaat van een underdog

Kaj Peters 30 april 2016
'Muidhond' is een droomdebuut. Een maatschappelijk relevant onderwerp wordt verpakt in stilistisch broeierig proza, waarmee de ultieme anti-held van deze tijd - hij die zich seksueel verlustigt aan kinderen - een identificeerbaar, menselijk gezicht krijgt. Het werk is dan ook compositorisch trefzeker opgebouwd als een klassieke Griekse tragedie, waarin een situatie van kwaad tot erger gaat, terwijl het aan zichzelf lijdende hoofdpersonage steeds meer de controle verliest over eigen morele verantwoordelijkheid. Daarbij steeds een subtiele, onderhuidse spanning van wanneer het moment gaat komen wanneer de vriendelijke lobbes, dertiger Jonathan, zijn goedhartige hulpvaardigheid en zorgzaamheid verliest en zijn obsessieve drang naar seksuele overheersing uitleeft op zijn buurmeisje.

Schilperoord werd destijds door pers en publiek veelal geprezen om haar 'unieke positie' als forensisch psycholoog. De mate waarin beroepsdeformatie en psychologische logica in haar schrijven doorklinkt, is eerder een zwaktebod dan dat het werk er sterker door wordt. De roman is bezaaid met vakjargon als 'copingmechanismen', 'stressregulatie', 'cognitieve vervormingen' en 'risicosignalenkaart, met drie fasen'. Voor mij is het een zwakte als een zogenaamde 'psychologische roman' verwordt tot een personage die zichzelf continu psychologiseert; zijn gedachten en driften duidt en zich overgeeft aan eindeloze zelfreflectie.. Wel goed aan de psychologiserende opzet is hoe het de worsteling neerzet van iemand die naarstig zoekt naar genezing van gevoelens van machteloosheid en weltschmerz. Hoe de pedofiele seksualiteit, meer dan een psychopathische kwaadaardigheid, een vechten tegen de bierkaai is van op verslaving gelijkende impulsen in een wereld vol verboden verlokkingen.

Schilperoord is op haar sterkst in de laatste passages: als Jonathan een eruptie aan tegenstrijdige, contrasterende gevoelens doormaakt van ontroering, beschermdrift, seksuele dominantie en zelfhaat. Onmacht voelend naar een wereld waar deze knuffelbare pedofiel heus het goede wil doen, maar waar zijn als natuurlijk aanvoelende aard wordt veroordeeld, gecriminaliseerd en gepsychologiseerd. Het gevolg is dat Jonathan een levensgevaarlijke zelfhaat en minderwaardigheidscomplex ontwikkelt. De passages waarin hij zijn seksuele gevoelens projecteert op een kinderlichaampje zijn opvallend zwoel en sensueel geschreven, terwijl Schilperoord het nooit banaal of goedkoop laat worden. Zij weet de lezer mee te nemen in de seksuele honger van iemand die nooit bevrediging kan en mag vinden door de consequenties van eigen geilheid.

Desalniettemin vind ik het niet het onbetwistbare meesterwerk waar het door zoveel lezers voor wordt gehouden. Voor een roman met een pedofiel hoofdpersonage kleurt het namelijk opvallend veilig binnen de lijntjes en schuurt het te weinig. Jonathan heeft als personage namelijk een tikkeltje het Forrest Gump-effect: een hoofdpersonage dat in zijn onmachtige underdog-positie makkelijk identificeerbaar wordt, zelfs als zijn perversie tot kindermisbruik leidt. Op zichzelf niet erg, maar het is een personagebeeld wat door populaire media te gemakzuchtig ingezet wordt voor alle soorten handicaps, geestesgesteldheden en afwijkingen van de norm. Van een forensisch psycholoog verwacht je toch een meer gelaagd karakter dan de overbekende identificeerbare sul. Filmrechten zijn al verkocht, dus Barry Atsma (vermoedelijk...) kan al zijn lol op met op Amerikaanse cinema geënt geschmier.

Met het te identificeerbare hoofdpersonage gaat een behaagzieke, bitterzoete verteltoon gepaard. Zelfs de aardig gevonden metafoor van de muidhond (een karpersoort) doet veel concessies in voordeel van het leesgenot. Het schetst wederom een fijn identificeerbaar uitgangspunt, waarmee een sociaal complex fenomeen als pedofilie, wordt gevangen in herkenbare romantiek van fijne dierenliefde. Pedofielen zijn net mensen, want net als wij kunnen ze (soms misplaatste) affectie voelen naar mensen en dieren, daarmee meer problemen veroorzakend dan oplossend in hun pogingen om betekenis aan het leven te geven.

Ik mis rauwheid. Ik mis ontreddering. Ik mis iemand die meer is dan een underdog, maar die gelaagd menselijk is en niet alleen knuffelbaar. Ik mis vernieuwende inzichten, diepgang zelfs, in al reeds breed uitgemeten discussies over pedoseksualiteit als sociaal fenomeen

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Kaj Peters