een maalstroom van uitvergrote emoties

‘Ik dacht aan alle dingen die iedereen altijd zegt en dat iedereen doodgaat, over een milliseconde, of over dagen, maanden, of over 76,5 jaar als je pas geboren was. Alles wat geboren is, gaat ooit eens dood, dus het leven van een mens is net een wolkenkrabber. De rook stijgt niet altijd even snel op, maar het staat allemaal in brand en iedereen zit in de val.’

Thomas Schell komt om het leven tijdens de aanslagen op de WTC-torens (11 september 2001). Zijn negenjarig zoontje Oskar is een bolleboos die dit verlies op zijn heel eigen manier probeert te verwerken. Als een kleine Adhemar (cfr. Nero) verzint hij aan de lopende band de gekste uitvindingen, stelt maffe vragen en doet vreemde, wetenschappelijk gefundeerde vaststellingen over het leven om hem heen die je zeker niet van zo een kleine jongen verwacht. Tegelijk houdt hij een intrigerend plakboek bij met ‘de dingen die hem zijn overkomen’. Hij vindt een envelop met daarin een geheimzinnige sleutel die van zijn vader geweest is, met als enige aanknopingspunt het opschrift ‘Black’. Dit is voldoende om de lezer op sleeptouw te nemen door allerlei buurten van New York op zoek naar de zin van alles wat hem overkomen is en vooral naar de betekenis van een verlies dat hij ondanks al zijn rationaliseren niet geplaatst krijgt. Zijn kinderlijke onschuld loert regelmatig om de hoek, op die momenten krijgt het jongetje gestalte als mens van vlees en bloed en gaat zijn verdriet en onmacht door merg en been.

Tussendoor komen we te weten dat het voor zijn grootouders nog moeilijker ligt. Beiden overleefden het bombardement van Dresden op het einde van Wereldoorlog II (13 februari 1945) maar geraakten op dat moment wel al hun dromen en idealen kwijt. Ze komen elkaar jaren later opnieuw tegen in New York, maar een nieuw leven opbouwen zit er niet in. Vooral de grootvader vlucht in zwijgzaamheid en kan enkel rouwen om zijn ongeboren zoon die hij achterlaat om hem bij leven niet te moeten verliezen. De grootmoeder omarmt de kleine Oskar met alle liefde en warmte die ze elders nergens kwijt kan.

Verhaallijnen en personages komen af en toe geforceerd en ongeloofwaardig over, de gevoelens worden misschien net daardoor universeler en komen in hun abstractie nog krachtiger naar buiten. De auteur ondersteunt dit met een doorgedreven nadruk op stijl, hij maakt gebruik van foto’s, lege bladzijden, onleesbare teksten, tekeningen en cijferreeksen die datgene zichtbaar moeten maken wat niet in woorden te benoemen is. Een heftig boek over omgaan met verlies en onverwerkt verdriet en de onmogelijkheid om de tijd terug te draaien, maar hiervoor moest ik wel het verhaal stukje bij beetje loslaten en de maalstroom van al die uitvergrote emoties toegang geven.