Goddelijk boek over Amerikaanse goden

In 2001 verbaasde Engelsman Neil Gaiman de wereld met zijn vierde en misschien inmiddels wel bekendste boek ‘American Gods’. Een boek dat het grote publiek en zijn fans naar eigen zeggen verdeelde. Het werd ontzettend bejubeld en intens gehaat. Eerder publiceerde Gaiman al ‘Good Omens’ (1990), ‘Neverwhere’ (1996) en ‘Stardust’ (1999). Waar hij met eerdere boeken al genomineerd werd voor belangrijke prijzen wist hij deze prijzen ditmaal te winnen. ‘American Gods’ werd onder andere bekroond met de Nebula-, de Hugo-, de Bram Stoker- en de Locusaward. Gaiman is zelf de eerste om toe te geven dat het misschien een tamelijk vreemd boek is dat niet duidelijk in een bepaald hokje past, wat wel blijkt uit het feit dat dit prijzen voor sciencefiction, horror en fantasy zijn. Hoewel het boek van deze genoemde genres het beste binnen het genre fantasy past is het eigenlijk vooral een literaire, magisch realistische vertelling. Een briljante literaire, magisch realistische vertelling.
Dertiger Shadow Moon komt na drie jaar vervroegd vrij uit de gevangenis. Vlak voordat hij vrijgelaten wordt komen zijn vrouw en beste vriend om het leven bij een bizar verkeersongeval. Ineens heeft Shadow niemand meer om naar terug te keren. In het vliegtuig terug naar huis maakt hij kennis met de charmante en mysterieuze meneer Wednesday die alles over Shadow lijkt te weten en die hem een baan aanbiedt. Samen maken ze een roadtrip door de Verenigde Staten waarbij Shadow kennismaakt met de meest kleurrijke figuren. Zo raakt hij betrokken in een oorlog tussen de Oude en de Nieuwe Goden.

In het boek worden thema’s aangesneden als de Amerikaanse droom en de integratie van immigranten, die soms moeizaam verloopt en waarbij migranten en vaker nog hun kinderen een deel van hun cultuur en soms zelfs identiteit opgeven om in een nieuwe samenleving te kunnen passen. In de Verenigde Staten, een land dat een smeltkroes is van immigranten en culturen die samen een nieuw land en een nieuwe cultuur gevormd hebben, speelt dat nog meer dan in andere landen. Gaiman, die zelf in 1992 naar Amerika verhuisde, heeft met dit boek dan ook geprobeerd om deze voor hem vreemde plek die hij nog steeds niet helemaal begreep te duiden. Hij wilde schrijven over Amerika als een mythische plek. Toch is het boek niet alleen heel Amerikaans, want het zoeken naar iets om in te geloven, de illusie van de maakbaarheid van de samenleving en de vluchtigheid van het hedendaagse leven zijn thema’s die in alle westerse landen spelen en waar uiteindelijk de hele wereld onvermijdelijk mee geconfronteerd zal worden.
De onderliggende vraag die steeds terugkomt in het boek – waarop een variant briljant verborgen zit in de titel als extra puzzel – is wat bekent het om een god te zijn in deze wereld waarin veel mensen het geloof verliezen en nieuwe technologische en materiële goden zijn gaan vereren. Tijdens het lezen vergeet je makkelijk dat het boek al uit 2001 komt. Het lijkt wel alsof Gaiman toen al voorzien heeft dat het alleen maar erger zou worden met het toekennen van veel waarde aan dingen die er eigenlijk niet echt toe doen. Het boek blijft relevant en zal in de toekomst alleen maar aan relevantie toenemen als de nieuwe goden van nu langzaam – of snel – weer zullen verdwijnen en plaats zullen maken voor de nog modernere nieuwe goden van morgen.

Ondanks het feit dat het verhaal langzaam op gang komt leest het vlot. Het verhaal is niet moeilijk geschreven en is goed te volgen. Dat moet ook wel, want de gebeurtenissen en de personages eisen veel van je aandacht omdat niets zo helder is als het op het eerste gezicht lijkt. Overal is een diepere laag, een verborgen betekenis.
Hoewel het boek als roadtrip door de Verenigde Staten gepresenteerd wordt, ligt er niet te veel nadruk op het rondreizen. Uiteindelijk valt het wel mee met de hoeveelheid plaatsen die de personages bezoeken. Daarnaast kan de lezer even op adem komen in de fragmenten die zich afspelen in het fictieve dorpje Lakeside. Omdat je hier niet voortdurend hoeft te puzzelen krijg je de gelegenheid om de informatie die je gekregen hebt te verwerken. Tegelijkertijd gebeurt er alsnog genoeg zodat het boek blijft boeien.
In de korte verhalen tussen het hoofdverhaal door krijgt de lezer een inkijkje in hoe de goden naar Amerika zijn gekomen. Soms zijn deze fragmenten ietwat langdradig en zijn het hinderlijke onderbrekingen die je uit het verhaal halen. Hoewel het leuk is om op deze manier inzicht te krijgen in de geschiedenis van Amerika en van de goden voegen ze niet heel veel toe en zou je ze niet missen als ze niet in het boek zouden staan.

Het verhaal zit briljant in elkaar. Achteraf realiseer je dat de puzzelstukken die je nodig hebt al aan het begin van het verhaal aangereikt worden en dat je toen al had kunnen weten hoe het verhaal in elkaar zat. Alle verhaallijnen worden netjes afgerond, ook al lijkt dat lange tijd niet het geval te zijn. Net als je denkt dat het verhaal ten einde is wordt teruggegrepen op eerdere gebeurtenissen en blijken die niet los te staan van het verhaal, zoals het aanvankelijk overkomt, maar blijken ze deel uit te maken van het verhaal.
Op een slimme manier worden goden van verschillende achtergronden in het verhaal verweven. Nooit lijkt het alsof Gaiman dit doet enkel om maar nieuwe goden te kunnen opvoeren en te laten zien hoeveel kennis hij heeft van religie. Overal past het volstrekt logisch in het verhaal en ís het ook gewoon het verhaal. Het is heel knap hoe alles precies past en hoe alles wat je opzoekt of ontdekt over de goden er precies in past. Een beetje kennis van verschillende religies en goden is bijna wel een vereiste, anders ontgaat je veel te veel. Voor de leek is het een pittige puzzel waar je je echt in vast moet bijten om iets van de onderliggende betekenissen te kunnen begrijpen, maar als je die moeite neemt dan word je wel beloond. Juist de diepere lagen die zo knap in het verhaal verweven zijn maken het boek meer dan de moeite waard. Het is echter een illusie om te denken dat je alles volledig zal begrijpen.
‘American Gods’ is een boek dat je leest om te kunnen puzzelen en waar je telkens weer nieuwe lagen en verborgen betekenissen in ontdekt. Dat maakt dat je het boek telkens opnieuw kunt lezen zonder het gevoel te hebben dat je er dan wel alles uitgehaald hebt en ook zonder dat dan weer erg te vinden. Het blijft boeien. Dat maakt ‘American Gods’ een boek om eindeloos te herlezen.

In de herziene en uitgebreide editie van ‘American Gods’ uit 2017, die gebaseerd is op de eerder gepubliceerde jubileumeditie, staan een door Gaiman toegevoegde inleiding en een kanttekening bij de tekst, waarin hij schrijft over de totstandkoming van dit boek en waarin de keuze voor deze uitgebreide editie verantwoord wordt. Deze versie is het verhaal zoals dat door Gaiman bedoeld was en waarop hij het meest trots is. Het is mooi dat lezers daar nu mee kennis kunnen maken. Als lezer heb je geen idee welke passages in de oorspronkelijke publicatie weggelaten zijn. Alles in het hoofdverhaal lijkt even waardevol en relevant. Ook zijn er nog dankbetuigingen, discussievragen voor leesclubs, een interview met Gaiman, een essay, een appendix met een verwijderde scène en de eerste van drie geplande novellen over hoe het verhaal verdergaat opgenomen. In tegenstelling tot de epiloog, die echt onderdeel uitmaakt van het hoofdverhaal, waarin nog enkele belangrijke vragen worden beantwoord en die het verhaal mooi afsluit, voegen dit fragment en het op zichzelf staande verhaal weinig toe. De andere extra’s zijn echter erg leuk, met name het interview met Gaiman en het essay. Ze verdiepen de leeservaring en het inzicht in het verhaal net wat meer.

(4½ ster, maar tel er gerust een halve ster bij op als je zelf al heel veel van mythologie weet.)

Met dank aan uitgeverij De Boekerij voor het ter beschikking stellen van dit exemplaar voor de Hebbanleesclub.