Grijze zielen is zeker niet grijs

Een misdaadroman, een psychologische roman, een sociale roman, een tijdsbeeld. Deze roman heeft het allemaal. Meesterlijk.

Een meesterlijke roman vol ingehouden emotie. 'Grijs' is het boek zeker niet. 'Grijze zielen' is een prachtboek.

'Ik weet niet precies waar ik zal beginnen. Het is moeilijk. Al die tijd die is verstreken valt niet meer in woorden te vatten, en de gezichten, glimlachen en wonden evenmin. Maar toch moet ik het proberen te vertellen. Vertellen wat ik al twintig jaar op het hart heb. Berouw en grote vragen. Ik moet het mysterie als een buik openrijten en er mijn beide handen in steken, ook als dat nergens iets aan verandert.'

Mijn belangstelling was onmiddellijk gewekt. De ik-persoon blikt na twintig jaar terug op zijn leven en heeft grote vragen en berouw. Iets is nog niet opgehelderd, een mysterie. Wat is het? Waarover heeft hij spijt?

De politieman kijkt terug naar het verleden en al lezend krijgen we een blik op de sociale verhoudingen in het kleine niet met name genoemde dorp in Frankrijk en dan vooral tijdens de eerste wereldoorlog.

Het begon allemaal in 1917 ten tijde van 'De Zaak' zoals het daar werd genoemd. De Zaak die ook zijn leven ingrijpend heeft veranderd.

Op een koude dag wordt het lichaam gevonden van de mooie tienjarige Belle de jour. .

'Ze leek op een sprookjesprinses met blauwige lippen en witte oogleden. Haar haren waren verstrikt geraakt in het gras, dat bruin was van de ochtendvorst. Haar handjes omklemden de leegte. Het was die dag zo koud dat onze snorren met sneeuw bedekt raakten wanneer we de lucht als stieren uitbliezen. We stampten met onze voeten om er het bloed in te laten terugkeren. Logge ganzen tekenden cirkels in de lucht. Het leek alsof ze de weg kwijt waren. De zon zat weggedoken in een jas van mist die meer en meer verwaaide. Zelfs de kanonnen leken bevroren. Er was niets te horen.
'Misschien is het eindelijk vrede,' waagde Grosspeil.
'Vrede, m'n grootje,' beet zijn collega hem toe en sloeg de drijfnatte wollen deken weer over het lichaam van het meisje.'

Het meisje is vermoord, gewurgd en de vraag is 'Wie is de dader?' Ze wordt gevonden vlak bij het kasteel van procureur Destinat, die een mogelijke verdachte is. Destinat is een eenzame procureur die gevoelloos de ene misdadiger na de andere naar de guillotine verwijst en tegelijk hopeloos verliefd wordt op een jonge onderwijzeres die in het dorp komt wonen. Of ziet rechter Mierck die Destinat alleen maar kon haten hem toch niet als mogelijke verdachte?

Hoe dan ook moet er een schuldige gevonden worden. Dan maar twee jonge jongens die deserteerden. Ze waren toch al ten dode opgeschreven.

Over mensen uit de hogere standen lezen we:

[Ze] maakten deel uit van dezelfde wereld, die van de goede geboorte, een opvoeding met oude kant, handkussen, automobielen, lambriseringen en geld. Aan gene zijde van de feiten en karakters, hoger dan de wetten die de mens kan produceren, bestaat er een verstandhouding en een uitwisseling van beleefdheden: 'Als jij mij met rust laat, laat ik jou met rust'.

Zo krijgen we inzicht in de sociale verhoudingen in het dorp in die tijd. De gegoede burgers en het gewone volk. De rangen worden gesloten en dat dat gruwelijk ver kan gaan, toont Claudel in zijn boek.

Het stadje kon de oorlog horen, maar ze deden er niet echt aan mee. Voorbij de heuvel lag de frontlinie, van waar het lawaai van de kanonnen nooit ophield en elke dag zagen ze jonge mannen te voet langskomen, altijd in dezelfde richting, op weg naar de dood en de afgevoerde soldaten die terugkwamen vaak zwaar gewond.

Vanaf de plek waar zij zich bevonden was de oorlog een onzichtbaar monster, een verborgen land.

Terwijl de bewoners van het dorp wegkijken van de oorlog en het leven in het dorp zijn gang gaat zoals altijd, woedt in hun eigen dorp een eigen oorlog.

'De smerigheid is overal.'

De eenvoudige politieman die veel meer weet dan zijn eigen bazen graag hebben, laat ons zien dat verschillende mensen de mogelijke daders kunnen zijn. In tegenstelling tot een echte thriller of detective komen we nooit te weten wie de dader is. Zelf is hij ook niet vrij van zonden.

'De dingen zijn nooit helemaal zwart of helemaal wit, alles is grijs'

Tegen de achtergrond van de eerste wereldoorlog en de spanning van het oplossen van de misdaad zit verdriet.

Groot verdriet dat door alle rangen en standen heen gaat.
Emotie, hypocrisie, macht, liefde, wreedheid, tragiek, melancholie, groot verdriet, het komt allemaal naar voor in dit boek.

Als geen ander weet Claudel de emotie te vangen in beeldende literaire zinnen met een licht gevoel van ironie en af en toe een filosofische insteek over het leven zelf:

Het leven is merkwaardig. Het geeft geen waarschuwing. Alles zit erin vermengd en je kunt het niet uit elkaar halen; bloedige momenten volgen zomaar op momenten van genade. Alsof de mens een kiezelsteentje op een weg is, dat dagenlang op dezelfde plaats blijft liggen en dan ineens door een vagebond wordt weggeschopt en zonder reden door de lucht vliegt. En wat kan een steentje nou uitrichten?"

Dat is waarom ik ontzettend veel van het werk van deze schrijver hou.

Wist je dat de schrijver voor dit boek de prestigieuze Prix Renaudot en de Grand Prix des Lectrices de Elle ontving? Door Franse boekverkopers werd dit boek uitgeroepen tot beste boek van het jaar.