Een parodie op de huidige digitale samenleving

In Qualityland maken algoritmes en AI de dienst uit: de samenleving staat volledig in het teken van technologie. De mens is op een bepaalde manier zelfs ondergeschikt aan deze eentjes en nulletjes. Een interessante premisse, die me vol goede moed aan het boek deed starten. Marc-Uwe Kling gebruikt een interessante vertelwijze om de wereld te schetsen - bijvoorbeeld door fragmenten uit een reisgids en berichten op social media met ons te delen. Dit alles komt samen in een prachtige vormgeving. Toch kwam ik niet helemaal in de sfeer van het verhaal.

Het beste en meest geavanceerde land ter wereld

In QualityLand draait alles om het optimaliseren van je leven. QualityPartner vertelt je wie het beste bij je past en zelfrijdende auto's weten precies waar je naartoe wilt. Werk, vrije tijd en relaties, alles wordt door algoritmes bepaald. De inwoners van QualityLand vertrouwen zozeer op de objectiviteit en doeltreffendheid van moderne technologieën, dat er zelfs een androïde in de race is voor het presidentschap. Maar als het systeem zo perfect is, waarom zijn er dan drones met vliegangst en vechtrobots met een posttraumatische stressstoornis?

Aan het begin van het boek ontvangt Peter Werkloze - in QualityLand krijgen mensen het beroep van een van de ouders als achternaam - ongevraagd een roze vibrator in de vorm van een dolfijn. Hij wil deze vibrator helemaal niet, maar het systeem laat niet toe om iets te retourneren. Volgens de algoritmes van TheShop weten zij perfect welk product jij wilt hebben, ook al gaat het hier soms om een onbewust verlangen. In deze verhaallijn trekr Peter erop uit om zijn gelijk te halen.

De tweede verhaallijn gaat over presidentskandidaat John of Us, een androïde die in de race is voor het presidentschap.

Een robot aan het woord

Ik vond QualityLand vooral heel vlak geschreven. Emotieloos, bijna. Dat zou kunnen liggen aan het feit dat er een machine aan het woord is. De personages zelf zijn vaak erg vlak; we lezen dialogen en daden, maar niet hun werkelijke gevoelens. Dit geeft het verhaal een afstandelijke vibe. Persoonlijk voelde ik dan ook met geen van de personages mee. Ik ervoer eigenlijk geen enkele emotie tijdens het lezen. Enkel een gevoel van opluchting toen ik het boek eindelijk dichtsloeg.

Ik vond de toevoegingen op de zwarte pagina's wel erg leuk: nieuwsberichten en de reacties van mensen uit de samenleving hierop (soms zelfs van personages die we 'kennen'). Op deze manier krijgen we een kijkje achter de schermen van QualityLand. Dat gaf mij als lezer een beetje lucht. Daarnaast vond ik de wisselingen van het perspectief ook fijn, anders was ik het verhaal sneller beu geweest, denk ik. Nu ging je van Peter via Martyn naar John of Us en dat maakte het verhaal wel afwisselend. Peter is een soort anti-held die zich ontwikkelt van iemand die klakkeloos leeft naar de wetten van de maatschappij, verandert hij door de ontvangst van de roze dolfijn vibrator bijna naar een activist.

Het verschil tussen mens en robot

Een belangrijk thema van QualityLand is het verschil tussen mens en robot. Wat maakt ons mens? Wat is het verschil met robots? En vooral: wanneer zijn robots ons de baas? Wordt ons leven niet te veel beïnvloed door algoritmes? Oftewel: een interessante thematiek gebracht als een parodie op de huidige digitale samenleving.

Marc-Uwe Kling heeft in QualityLand veel aandacht voor de gevolgen van onze consumptiemaatschappij. Aan de inwoners van QualityLand worden automatisch pakketjes bezorgd van alle producten die men bewust of onbewust zou willen hebben. Dat klinkt misschien handig, maar dit levert in de praktijk ook enorm veel verspilling op. Dit zegt veel over de manier waarop wij omgaan met geld en met de grondstoffen die er beschikbaar zijn. Iedereen koopt alles wat ze maar een beetje leuk vinden, om er vervolgens totaal niet meer naar om te kijken. En om veel te weinig te beseffen dat er anderen zijn die het minder goed hebben. Maar over het algemeen ligt de maatschappijkritiek er wat mij betreft te dik op in deze roman. Ik heb liever dat dergelijke kritiek sluimerend aanwezig is, waarbij je als lezer aan het denken wordt gezet. Hier werd er voor mij persoonlijk te veel 'met het vingertje gewezen'.

Ik heb veel interesse in technische utopia's en de macht van AI. Maar toch wist dit boek mij niet te smaken. QualityLand bleef me te afstandelijk, de personages deden me weinig en het verhaal rond de dolfijn vibrator smaakte me al helemaal niet. Het enige echt interessante aspect was voor mij het feit dat een android mee doet aan de politieke verkiezingen. Helaas was deze verhaallijn minder goed uitgewerkt dan gehoopt - ik had graag meer gelezen over de manier waarop 'het volk' kijkt naar een robot als president. Waar ik een boek vol rake humor verwachtte, kon er bij mij meestal nauwelijks een glimlach vanaf. Ik had het gevoel dat de auteur te veel grappig probeerde te doen, in plaats van het te zijn. Helaas bleek QualityLand niet mijn ultieme QualityPartner te zijn.

Deze recensie verscheen ook op Oog op de Toekomst.