Spektakel in de tweede helft

Björnstad is een boek dat gemakkelijk verkeerd kan uitpakken. De roman heeft een absurd groot aantal personages, zonder één overduidelijke hoofdpersoon. Fredrik Backman vertelt met een Scandinavische afstandelijkheid, begint bijna ieder hoofdstuk met wat algemene levenswijsheden die weliswaar interessant zijn om over na te denken, maar de verhaallijn geen enkele kant opsturen. En o ja, als je niets met ijshockey hebt, dan kost het in het begin moeite om in het boek geïnteresseerd te raken. Er zijn dus heel veel redenen om dit boek links te laten liggen, maar die worden allemaal overschaduwd doordat Backmans woordkeuze, verbeelding en uitvoering heel veel goed maakt. Bovendien kondigt het superkorte eerste hoofdstuk al spektakel aan.

Björnstad is een plaatsje dat verzwolgen dreigt te worden door de koude Zweedse bossen. Het inwoneraantal daalt, er is maar één supermarkt die het monopolie in de stad heeft, de meeste inwoners werken in de fabriek en of Björnstad over tien jaar nog bestaat, is maar zeer de vraag. Gelukkig gloort er hoop: het juniorenteam van de Björnstadse ijshockeyclub is waanzinnig goed. Mocht dit team de competitie winnen, dan zijn er ineens weer mogelijkheden voor de stad: een aanzuigende werking wat betreft opleidingen, toerisme, infrastructuur… Het hele voorbestaan hangt af van een hechte groep zeventienjarigen.

Dat het team een kans maakt, ligt aan de lichting spelers die op dat moment schittert op het ijs. Kevin Erdahl is de ster: het slagen of falen van de groep hangt van hem af. De tiener wordt op handen gedragen door de hele stad. Nieuwkomer Amat, de jongste van het stel, is de geheime troef. Hij is razendsnel, maar moet zijn draai nog vinden in de groep. Behalve het jongerenteam leren we nog veel meer Björnstadters kennen in de eerste tweehonderd bladzijdes van het boek: de voormalig sterspeler Peter en zijn dierbare gezin, coach David, die zijn team naar de overwinning moet loodsen, de oude mentor, de kroegbazin, de hooligans, de fanatieke moeders, de sponsors, zelfs de alcoholistische jeugdvriend van Peter. Kortom: het duurt even voordat het verhaal op gang kan komen – we moeten eerst een volledige stad leren kennen.

Het plot barst echter los wanneer het ijshockeyteam de halve finale speelt. Na afloop van de wedstrijd doet Kevin iets vreselijks, iets wreeds, iets wat niet goed te praten is – tenzij je Björnstads hoop in bange dagen bent en jouw overwinning de stad weer zal laten opleven. Vanaf dit moment wordt duidelijk waarom Backman zo veel tijd heeft genomen om iedere stadsbewoner voor te stellen. Het conflict tussen twee jonge mensen trekt de hele gemeenschap mee in een reeks heftige gebeurtenissen. De sociale verhoudingen komen op scherp te staan. Iedereen moet een kant kiezen, en iedere keuze heeft consequenties. Omdat we iedereen zo goed hebben leren kennen, zien we hoeveel kanten een verhaal blijkt te hebben en dat er heel veel tussenstadia zijn in de tegenstelling goed/kwaad. Hoe wreed, dom, roekeloos of angstig de Björnstadters zich ook gedragen, het is bij hen allemaal duidelijk wat de redenen van hun handelingen zijn.

Kevins misdaad is een verre van uniek element in literaire romans. Backmans uitwerking ervan is daarentegen origineel. Zonder de psychologische consequenties voor het slachtoffer uit het oog te verliezen, onderzoekt hij het onderwerp wanneer het juist niet bij de beleving van een enkel hoofdpersonage blijft. Loyaliteit, vriendschap, roddels, geweld en vooroordelen komen allemaal aan bod op een manier die je aan het denken zet over je eigen standpunten in je gemeenschap. Wat zou jij doen? Misschien hadden wat aanvullende blikken in de geest van de dader nóg wat meer verrijking gegeven, maar de roman is op deze manier al rijk genoeg. Alleen als je niet van ijshockey houdt, dan is het even worstelen om bij het boeiende, emotionele en briljante gedeelte van Björnstad te komen.