Eng dichtbij het 'nu'

“…maar als bekeerling word je nóg argwanender bekeken: je bent een overloper, een landverrader, je bent fóút.” Patrick Pouw waagt zich met zijn debuut De terugkeerling op een onbekend vlak. De woorden van Akyol – ‘De terugkeerling is een uniek debuut’ – kloppen meer dan. Met een bijzonder verhaal, vanuit een bekeerde moslim en een extremist is Pouw vernieuwend, verrassend en meer dan uniek. Hoewel Pouw een compositorisch en inhoudelijk zeer geslaagd verhaal neerzet, breekt hij zijn eigen verhaal af door de typering van protagonist Mo.

In 2014 heeft Mo een baan bij de AIVD, nadat hij een tijd in Engeland heeft gewoond om zijn ouderlijk huis te ontvluchten. Hij moet gevaarlijke moslims in Kanaleneiland opsporen en in de gaten houden. Op die manier moet hij het land veilig houden. Maar dan gaat het mis. Mo raakt betrokken bij een gevecht en trapt iemand dood. Hij wordt geschorst voor onbepaalde tijd. Dan krijgt hij de tijd om zijn verleden terug te halen. Wat is er gebeurd met zijn vriendin Melissa, het meisje dat hem naar Engeland liet gaan om te studeren? Kan hij ooit weer een band opbouwen met zijn traditionele familie?

Tegelijkertijd woont Bilal, opgegroeid als Pjotr, in Kanaleneiland. Langzaam maar zeker radicaliseert Bilal. Tien jaar na de moord op Theo van Gogh heeft hij één doel: in de voetsporen treden van de moordenaar van Van Gogh. Ook Bilal verlaat zijn, te moderne, familie, om zich volledig te wijden aan het geloof. In Kanaleneiland sluit Bilal zich aan bij een groep extremisten en langzaam ontstaat bij hem het plan wraak op de wereld te nemen. Wraak na de actie op Charlie Hebdo.

Compositorisch is de roman van Pouw zeker geslaagd. Niet alleen wisselt de schrijver op het juiste moment van perspectief, ook de wisselingen van tijd zijn uiterst effectief. Op deze manier gunt hij je niet alleen een kijkje in het heden van de twee hoofdpersonen, ook het verleden komt aan bod. Langzaam maar zeker kom je erachter waarom Mo en Bilal zo zijn geworden zoals ze zijn. Daarbij creëert Pouw met deze compositie de mogelijkheid geheim lang geheim te houden. Het ware verhaal rondom Melissa blijft lang geheim en de uiteindelijke onthulling is verrassend. Al snel is duidelijk dat Bilal een aanslag wil plegen. Maar het wat, wanneer en hoe blijft lang onbeantwoord.

Pouw maakt van zowel Mo als Bilal onbegrijpelijke personages, personages die afkeer veroorzaken. Bilals gedachtegangen en gedragingen zijn zo bijzonder, soms zelfs walgelijk, dat ze aversie veroorzaken: “Jullie vrouwen zijn als akkers voor jullie, komt dan tot jullie akkers zoals jullie wensen. Soera 2:223.” De manier waarop Pouw ze echter uiteenzet, is bijzonder. Met Bilal gunt hij ons een kijkje in de psyche van een moslimextremist; hij wekt zowel interesse als antipathie.

Waar Bilal een interessant personage in het verhaal vormt, zorgt de typering van Mo voor afbreuk aan het verhaal. Moslim Mo is een belezen man die probeert hogerop te komen. Hij krijgt een baan bij de AIVD en leeft een redelijk normaal leven. Echter, zijn taalgebruik in het verhaal doet afbreuk aan zijn personage. Het is hard, kil, grof en past niet bij zijn rol in het verhaal: “Waarschijnlijk zou hij het niet eens merken als Mo tijdens een teamvergadering zijn lul uit zijn broek zou halen om een van de foto’s met ‘in de gaten te houden subjecten’ aan de muur van het vergaderhok eens duchtig te swaffelen.” Mo’s gedachten en uitspraken passen niet bij zijn achtergrond en zijn leven. Vrijwel direct roept dit de onnodige antipathie op. Daarbij valt Pouw helaas terug op het clichématige gebruik van drank als verwerkingsmiddel.

Pouw speelt in De terugkeerling mooi in op de actuele maatschappij. Hij heeft het lef taboes in de maatschappij te bespreken, op een bijzondere manier. Niet alleen kiest hij voor bijzondere protagonisten, maar hij krijgt het voor elkaar je kwaad te maken. Kwaad op Bilal en zijn gedachtegangen, kwaad op Mo, zijn taalgebruik en zijn doorzettingsvermogen, maar vooral kwaad op de huidige maatschappij en haar gebreken. Pouw deinst niet terug voor directe beschrijvingen en opvallende standpunten. Hij neemt je mee in de wereld van de AIVD’ers en de radicalen. ‘De terugkeerling’ wordt daarmee een verhaal dat blijft hangen.

Eerder op De Leesfabriek.nl