Reality-tv is in 2072 nog niets veranderd

In Always greener verplaatsen we ons naar 2072, een jaar waarin zowat iedereen de wereld bekijkt door ogen die via augmented reality (AR) een andere waarheid te zien krijgen. AR-filters in de lenzen die iedereen draagt, passen de werkelijkheid aan volgens je persoonlijke voorkeuren. Mensen die de wereld ongefilterd aankunnen, bestaan haast niet meer. Televisie is nog steeds populair, maar ook tv-shows worden via de AR-lenzen bekeken. In die wereld vinden we Liam Argyle terug, een presentator van het weerbericht. Omwille van zijn uiterlijk wordt hij uitgekozen om een nieuwe show te presenteren waarin men op zoek gaat naar de meest benijdenswaardige persoon op aarde, iemand wiens leven zo miserabel is dat hij wel een meevaller verdient onder de vorm van een levenslang luxueus leven. De kandidaten krijgen lenzen ingeplant zodat ze 24 uur per dag live te volgen zijn door de miljarden kijkers op de planeet, en wekelijks zal een van hen worden weggestemd via televoting. Maar Liam krijgt het week na week moeilijker om de gang van zaken voor zichzelf te verantwoorden.

Het boek zal pas in februari 2020 verschijnen, maar digitale voorafexemplaren worden nu al gretig uitgedeeld aan ieder die bereid is er een recensie voor in de plaats aan te leveren. Of J.R.H. Lawless bijgevolg nog veel exemplaren zal verkopen in 2020, valt te bezien, maar misschien is dat ook niet de bedoeling. Het lijkt er vooral om te draaien de man naambekendheid te bezorgen, want hoewel hij beweert al langer te schrijven, lijkt dit toch zijn debuut te zijn. Overdag werkt hij als advocaat, ‘s nachts schrijft hij speculatieve fictie, aldus zijn bio. Hoe dan ook, deze Canadees versierde een deal met Uproar Books en heeft een literair agent in New York, dus als het boek dan ook nog een schot in de roos is, zou het wel eens kunnen lukken om naam te gaan maken. Lawless is fan van Terry Pratchett en Douglas Adams en wil met dezelfde sterke humor toekomstwerelden uitdenken waarin de problemen waar wij nu mee te maken hebben, verder uitgewerkt worden.

Lawless spendeert veel tijd aan het introduceren van de hele setting. Het tv-netwerk met onder andere Liam en ‘The Editor’, en natuurlijk de kandidaten, worden allemaal heel uitvoerig voorgesteld, wat op zich wel prima is. Zo krijgt de lezer ruim de tijd om te wennen aan deze toekomstige maatschappij met allerlei nieuwigheden, en kunnen de personages wat inzinken. Sommige profielen zijn ook grappig, zoals dat van de enig overgebleven menselijke porno-acteur die het daarom noodgedwongen met robots moet doen, of dat van de man die ziekten bestrijdt door zich met geweld bij mensen binnen te werken en de bewoners hardhandig injecteert met vaccins of geneesmiddelen.

Dat de maatschappij veranderd is, maar de manier waarop tv-zenders werken nog grotendeels ongewijzigd is gebleven, voelt wat onjuist aan. Maar alleen de toekomst zal uitwijzen of Lawless zijn visie hierop correct is.

Met het boek in kwestie heeft Lawless alvast een originele manier gevonden om voetnoten toe te voegen. Die zijn altijd lastig, vooral, zoals hier het geval, als het om een e-boek gaat. Wat Lawless doet is het concept van de paragraafnoten introduceren. De voetnoot staat m.a.w. meteen onder de paragraaf in kwestie. Vierkante haken en een ander lettertype maken duidelijk dat het om een voetnoot gaat. Die methode lijkt te werken want je moet niet naar de voetnoten op zoek en als je er geen boodschap aan hebt, is een paragraaf overslaan een kleine moeite. Maar dat is niet de bedoeling want het grootste deel van de humor zit precies in deze noten. Er staan best wel wat van deze voetnoten in het boek, en die hebben allemaal te maken met etymologie. De auteur gebruikt de ontstaansgeschiedenis van woorden om de desbetreffende zin waarin het woord staat, een dubbele betekenis te geven. Dat maakt het boek grappig. Bij aanvang in ieder geval toch. Het grappige effect ebt geleidelijk aan weg omdat het kunstje na enige tijd wel bekend is. De auteur schijnt dit zelf ook wel te beseffen en gaat er minder gebruik van maken naarmate het boek vordert.

Lawless spot met het vluchtige en oppervlakkige wereldje dat tv is. In het boek gaat hij specifiek in op reality-tv, een concept dat voornamelijk uitlach-tv is, waarin mensen oordelen over soortgenoten met één druk op de knop, bij voorkeur op basis van onvolledige en vertekende informatie. In dit boek krijgen kijkers een onafgebroken live feed waarin de kandidaten gevolgd worden, maar toch is er nog steeds een vertraging op de beelden zodat medewerkers kunnen filteren en censureren indien nodig. Het netwerk stuurt zo de opinie van de kijkers. Kijkcijfers zijn het enige doel, fake news het middel om het publiek in de juiste richting te leiden. Akelig actueel.

Het verhaal zelf biedt, afgezien van de overduidelijk aanwezige maatschappijkritiek, vanaf halfweg nog weinig nieuws of spannends. Presentator Liam heeft morele problemen met het verloop van de show en als lezer verwacht je dat de auteur dit gegeven ook zal gaan gebruiken. Elke week wordt een kandidaat weggestemd en als lezer verwacht je hier enkele onverwachte wendingen. Het is teleurstellend dat geen van beide mogelijkheden benut wordt. Aan het eind voorziet de auteur nog een kleine verrassing maar ze komt ruim te laat. Kritiek op hoe de media ons beïnvloeden is niet voldoende om er een heel boek op te baseren. In de tweede helft van het boek wordt de hamer voortdurend op dezelfde spijker geklopt zonder dat er nog variatie inzit. Het effect van de etymologische grappen is ondertussen uitgewerkt en Lawless heeft geen andere grappen in zijn mouw zitten. Hij is heel wat minder grappig dan zijn bio de lezers wil laten geloven. Terry Pratchett en Douglas Adams hebben voorlopig niets te vrezen. Voor wie toch graag een vergelijking wil: het boek ligt qua stijl een beetje in de lijn van The Hitchhicker's Guide maar heeft totaal niets met Schijfwereld gemeen.

Samengevat: veelbelovend idee, aanvankelijk goed uitgewerkt, maar na de helft vooral veel van hetzelfde en nog maar matig boeiend.