Originele en alternatieve religieuze geschiedschrijving

Een eenzame olijfboom is er getuige van hoe de dertienjarige Maryam (Maria) wordt verkracht door Romeinse soldaten, iets meer dan 2000 jaar geleden. Ze baart een zoon die ze Jesjoea (Jezus) noemt. In de jaren erna ziet de olijfboom de jongen opgroeien tot een profeet die het woord van God verkondigt. Op een goede dag wordt de boom gekapt. Van zijn hout wordt het kruis gemaakt waaraan de volwassen Jesjoea sterft. In de eeuwen die volgen, reist een stuk van dit kruis als vloekhout door stukken van Azië en Europa en bevindt het zich in het gezelschap van belangrijke personen. Het wordt beschilderd tot icoon en beschoten, er wordt in gesneden, maar wordt keer op keer gerepareerd. Door de “ogen” van het icoon wordt inkijk gegeven in de levens van de personen in wier gezelschap het zich bevindt. Twee millennia aan (christelijke) geschiedenis passeert zo de revue in een notendop.

De insteek die Johan de Boose (1962) gevonden heeft om de geschiedenis van de mens te vertellen vanaf de geboorte van christus tot nu, is apart en origineel. De Boose heeft een oplossing gevonden voor de vraag hoe je die geschiedenis door eenzelfde ooggetuige kan laten vertellen. Twaalf ogenblikken koos hij uit, niet meer, en evenveel hoofdstukken telt het boek dan ook. Enigszins verrassend haalde de voor velen onbekende De Boose als enige Vlaming de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2019.

Het vloekhout is het derde deel van een trilogie waarvan Gaius en Jevgeni de eerdere delen zijn. De hoofdpersonages uit die beide delen spelen ook een rol in dit derde deel. Wel vroeg de uitgever aan De Boose om dit laatste deel een los te lezen deel te maken. Men moet de voorgaande delen dan ook niet kennen om Het vloekhout perfect te kunnen volgen. Een goede keuze van de uitgever, gezien de nominatie voor de Libris Literatuurprijs.

Het vloekhout raakt al van bij de ontmoeting gefascineerd door Maryam en die fascinatie gaat nooit meer weg. Gedurende deze tijdreis van 2000 jaar, zal het hout steeds aan Maryam blijven denken. Als het wordt bewerkt en beschilderd tot icoon, en het de beeltenis van Maryam met geloken ogen mag dragen, is het daar bijzonder trots op. Deze trots sijpelt erg door in de wijze waarop De Boose het stuk hout gepersonifieerd heeft. In een licht opgeblazen stijl die aan Ilja Leonard Pfeiffer doet denken ondergaat het hout de geschiedenis, neemt ze waar, en doet er verslag van. Er wordt geregeld harde kritiek geleverd op de katholieke kerk maar die is niet onterecht. Niet het geloof wordt aangevallen, maar wel hoe kerkelijke machthebbers dat al twee millennia lang misbruiken. Ook de scheuring tussen meerdere stromingen van dezelfde basisgodsdienst (orthodox, rooms, maar ook islam) komt aan bod. Tenslotte ervaart de lezer ook hoe wetenschap steeds succesvoller de concurrentie aangaat met religie. Dat onze geschiedenis allesbehalve een goednieuwsshow geweest is, blijkt uit deze alternatieve manier van geschiedschrijving. De basis van elk hoofdstuk is waargebeurd, maar niet alle personages hebben werkelijk bestaan. Sommige zijn helemaal fictief, andere zijn samentrekkingen van meerdere echte personen. Niets is uiteindelijk wat het lijkt in dit boek.

In tegenstelling tot wat vorige paragraaf zou kunnen suggereren, is dit geen somber, gortdroog en zwaar op de hand liggend boek waarin de religieuze geschiedenis onder een kritische microscoop wordt gehouden. Het vloekhout is niet van humor gespeend. Men moet zich de manier van vertellen (het hout is tevens de vertelstem) even eigen maken, maar daarna leest men niets meer of minder dan een vlotte roman die qua opzet in ieder geval bij het origineelste hoort dat de laatste jaren verschenen is. Wie wil, kan dit boek meermaals herlezen en er steeds meer uithalen. Maar wie totaal geen boodschap heeft aan geloof, of niet houdt van analyses van boeken, zal van Het vloekhout kunnen genieten en er heel wat moois in terugvinden. Dit is helemaal geen hallelujaboek dat alleen door theologen begrepen wordt. De keuze van samenstellers van de shortlist van de Libris Literatuurprijs mag dan deze verrassing hebben opgeleverd die amper iemand verwacht had, die nominatie is wel degelijk heel terecht.