Niet Asimovs beste werk

In 'Ik, robot' zitten negen verhalen gebundeld die oorspronkelijk los verschenen in tijdschriften. De eersten verschenen nog voor WO II. Met deze verhalen opende Asimov een poort naar een volledig nieuw universum binnen hetwelk hij een leven lang verhalen en boeken zou blijven schrijven. Hij inspireerde er ook andere schrijvers mee, en zelfs filmmakers. Dan hebben we het niet alleen over films die op basis van zijn boeken gemaakt zijn. Het positronische brein dat alle 'Asimoviaanse' robots bezitten, werd later bijvoorbeeld ook het brein van Data, de robot die in 'Star Trek, The Next Generation' zeven seizoenen en nog wat films lang een hoofdrol speelde.

De negen verhalen hebben meestal met Susan Calvin te maken, al dan niet rechtstreeks. Susan Calvin is robotpsychologe. Zij kan als geen ander omgaan met de finesses van de drie wetten van de robotica. Alle robots moeten eraan voldoen, maar een verkeerde interpretatie van een menselijke uitspraak kan er al snel toe leiden dat de robot niet precies doet wat de mens wil. Robotpsychologie is daarom meer een vorm van linguïstiek dan van psychologie. In dit boek is Calvin de lijm tussen de verhalen. Ooit ontstonden de verhalen los van elkaar maar in dit boek volgen we Calvin op het einde van haar carrière, wanneer ze wordt geïnterviewd en antwoordt op de vragen van de journalist in kwestie. Elke anekdote is een verhaal. Dat samenlijmen is mooi gedaan.

Powel en Donovan zijn twee exemplaren van de menselijke kunne die in vier van de negen verhalen een hoofdrol krijgen. Ze werken op verschillende plaatsen in de ruimte en komen geregeld in conflict met robots, en met elkaar. Hun gekibbel doet soms wat kinderachtig aan. Ooit waren hun avonturen vast een bron van vermaak, nu is hun manier van met elkaar omgaan toch eerder hinderlijk voor de verhaallijn. Statler en Waldorf uit 'The Muppets' kibbelen honderd keer leuker. Gelukkig is de basis van het verhaal, die altijd een probleem met robots is, wel nog steeds solide.

De robotpsychologie die Asimov bedacht is brandend actueel. Naarmate robots slimmer worden en meer opduiken in onze maatschappij, gaan we ons vragen stellen die Asimov meer dan 70 jaar geleden al stelde. Hij deed het bovendien op een onderhoudende manier, helemaal aangepast aan de mens van de 21ste eeuw die een kortere aandachtsspanne heeft dan zijn voorouder en veel meer dan vroeger vermaakt wil worden. Een saaie thesis wordt niet meer gelezen, maar diezelfde materie in verhaalvorm kan nog wel boeien. Dat laatste had Asimov waarschijnlijk niet voorzien, maar heel wat andere verzinsels van zijn brein worden ondertussen zeer snel werkelijkheid.

Wie geïnteresseerd is in robots, zal ongetwijfeld van de verhalen houden, ook al zijn het zelden hoogvliegers. Asimov heeft later in zijn leven veel betere dingen geproduceerd en ook andere auteurs hebben, geïnspireerd op zijn ideeën, later veel betere dingen geschreven. Alle verhalen meteen na elkaar lezen is dan ook niet aangeraden. Het is beter ze af te wisselen met andere lectuur, anders wordt het wel vaak meer van hetzelfde, ga je ze nonchalanter lezen, en gaat het ingenieuze ervan misschien aan je voorbij.

In de 2017-editie die in Nederland gratis werd uitgedeeld in de bibliotheken, vinden we nog een tiende verhaal terug. Dit is een verhaal dat Ronald Giphart als experiment schreef met Asibot, een door het Amsterdamse Meertensinstituut en de Universiteit Antwerpen ontwikkelde schrijfrobot. Het verhaal valt wat uit de toon. De taal doet vreemd aan. Het is duidelijk dat Asibot nog wat meer schrijfervaring nodig heeft voor hij zinnen produceert die vlot lezen. Alhoewel Giphart samen met Asibot schreef, blijken veel zinnen toch moeilijk te begrijpen en is het geheel daardoor nogal zwaar op de hand. Inhoudelijk is het verhaal echter ook niet wat het zou moeten zijn. Het maakt het universum van Asimov donkerder. Het teveel aan bots voor allerlei werk past ook niet binnen de wereld van Asimov en geeft het geheel een weinig mature indruk. Het is leuk om dit soort experimenten te doen, leerzaam voor de makers van Asibot ook, en nieuwe dingen moeten nu eenmaal ergens een aanvang nemen, maar een aanwinst voor het boek is het niet meteen.