Een intelligent en knotsgek boek

De Canadese Chandra K. Clarke is een bezig bijtje. Samen met haar man, die ze de beste Britse import noemt sinds de Aston Martin, schreef ze al enkele redelijk succesvolle bezigheden op haar palmares. Zo richtten ze in 1997 een bedrijf op dat redactie en proeflezen van manuscripten doet. Het legde hen geen windeieren. Sinds de opstart editeerde het bedrijf al 400.000 manuscripten. Na twintig jaar verkochten ze het om andere dingen te gaan doen. Clarke gebruikte haar herwonnen vrijheid om een PhD te behalen. Ze schreef ook enkele boeken, richtte met haar man een bedrijf op dat online schrijfcursussen organiseert, houdt een grappige blog in stand waarin ze maatschappijkritiek combineert met woordgrappen, en ze hebben samen ook een café waar men bordspellen kan spelen. Tenslotte wordt Clarke nog omringd door haar vier kinderen en twee honden.

De titel van het boek verraadt al een beetje waar het over gaat. Pundragon combineert puns (woordspelingen) en draken. Protagonist is Ian Laughlin MacDonald en hij ziet eruit zoals zijn naam: typisch Schots met rood haar, groene ogen en een bleke huid met sproeten. Hij is wat op de sukkel. Ooit schreef hij het scenario voor een computerspel dat potten brak, en hoopte hij op een carrière in Toronto. Maar uiteindelijk bevindt hij zich in het godvergeten gat Teisburg waar hij voor de plaatselijke krant werkt. Hij heeft geldproblemen, geen liefdesleven, een auto die krakkemikkig is, en geen toekomst. Alles verandert wanneer hij midden in de nacht wakker wordt en een paarse – “That’s hot pink to you, buster.” – draak aan het uiteinde van zijn bed ziet zitten. In geen tijd raakt hij verstrikt in een knotsgek avontuur.

Stel even dat Terry Pratchett (Schijfwereld), Douglas Adams (Hitchhicker’s Guide) en de heren van Monty Python op een dag samen waren gekomen en na enkele stevige potten bier het plan bedachten om een moderne versie te schrijven van Alice in Wonderland. Wel, dan had Pundragon daar het resultaat van kunnen zijn. De lezer wordt ondergedompeld in een fantasiewereld waarin een mens bij alledaagse en ook vreemde, pratende wezens terechtkomt, met daar bovenop een potpourri van absurde ideeën die typerend waren voor de genoemde heerschappen. Alleen ontsproten ze uit het brein van slechts één persoon. De woordgrappen vliegen je om de oren. Hilarisch, maar ook erg vermoeiend. Als Clarke in het werkelijke leven even gek is als haar boek laat vermoeden, dan heeft haar omgeving het zwaar te verduren.

Het boek draait niet alleen om zo veel mogelijk grappen op zo weinig mogelijk tijd vertellen. Er zit wel degelijk een echt verhaal in. Clarke doet in feite wat ze met haar blog al doet, en dat is kritiek op de maatschappij en gangbare gebruiken die eigenlijk nergens op gestoeld zijn, op grappige wijze verpakken. Ze zegt ook zelf dat wie haar blog leuk vindt, het boek ook leuk zal vinden. Een voorbeeld: eenmaal Ian en de draak enkele andere personages om zich hebben verzameld, gaan ze op queeste. Ze zouden naar hun bestemming kunnen vliegen, of rijden. Maar neen, ze gaan te voet, want dat zijn nu eenmaal de regels van fantasy:

‘ “A quest must be done on foot, through difficult terrain, bad weather, and dark and creepy places at some point. Oh, and a lot of talk about food.”
“Why?”
[…] “No idea, now that you mention it. We’ve always done it that way. Old hobbits are hard to break, I guess.” ’

Let op de hobbits in bovenstaande. Het is geen schrijffout en het boek staat vol met dit soort subtiliteiten. Het vraagt een intelligente en creatieve geest om dit te kunnen bedenken. Het vereist een wakkere lezer die alle puns opmerkt.

Het boek is erg vol. Het is grappig, slim, subtiel, maar je leest het beter niet in één ruk uit. Er wordt voortdurend van je gevraagd dat je alert bent en je krijgt gegarandeerd hoofdpijn als je de schrijfster probeert bij te benen. Het is beter om het boek gefaseerd te lezen, het af en toe weg te leggen en wat anders te doen. De zin om het weer op te pakken, komt vanzelf – en snel – wel weer opzetten. Dat je toch wat grappen mist, is trouwens onvermijdelijk, tenzij je een expert in de Angelsaksische cultuur bent en elk tv-programma, elk stuk kinderspeelgoed, elk soort snoep, … kent.

Het boek brengt onvermijdelijk met zich mee dat het niet te vertalen is. Hoe goed een vertaler ook is, er zitten best veel woordgrappen in die niet over te zetten zijn naar het Nederlands. Misschien ziet Venugopalan Ittekot het wel zitten om zich hieraan te wagen? Hij is het immers gewend om lastige woordspelingen te vertalen en heeft de lezers van Schijfwereld wel vaker aangenaam verrast met zijn vondsten. Maar misschien is het toch veiliger om dat niet af te wachten. Dit is namelijk een heel leuk boek dat je niet wil gemist hebben en waarbij je al snel vergeet dat je het niet in je moedertaal aan het lezen bent.