De teleurstelling van het jaar

In 2017 kwam Dan Vyleta (1960) op de proppen met Smoke, een dystopisch verhaal dat zich afspeelde aan het einde van de negentiende eeuw in Londen, maar dan wel in een alternatief universum. Het is namelijk zo dat mensen Rook uitademen. De walmen zijn des te donkerder naarmate iemands gedachten duisterder zijn. Roken zorgt voor Roet die donker en vettig is en kleding en voorwerpen aantast. De roetvlekken zitten overal. Wie iets verkeerds van plan is, wordt onmiddellijk verraden. De wereld gelooft dat het een uiting van zonde is, en het roken vermijden, is dan ook belangrijk. Thomas Argyle, Charlie Cooper en Livia Naylor waren drie tieners die ontdekten dat de waarheid enigszins anders in elkaar zat. Met behulp van de jonge Mowgli, een inboorling die zelf niet kan roken, lieten zij een golf van Rook op de wereld los.

Met Soot brengt Vyleta een vervolg, dat zich tien jaar later afspeelt. Het boek komt pas in 2020 uit, maar ik mocht het van de uitgeverij nu al lezen. Na de gebeurtenissen uit het eerste boek leven de hoofdpersonages ondergedoken. Wat ze hebben gedaan, heeft de maatschappij grondig veranderd. Second Smoke, wordt de Rook genoemd die zij op de wereld hebben losgelaten. Het verhaal van wat zij precies deden, neemt haast mythische proporties aan. Maar niet iedereen is daar gelukkig mee en de drie zijn voortdurend in levensgevaar. Zij, en nog enkele andere protagonisten uit het eerste boek, gaan ieder op hun eigen manier op zoek naar de oorsprong van Rook.

Net zoals het eerste boek, ademt dit tweede deel de sfeer van Charles Dickens uit. Het speelt zich af in een tijd lang na Dickens' dood, maar de gevolgen van industriële vooruitgang en sociale tegenstellingen die de werken van Dickens typeren, zijn ook in Soot zeer herkenbaar. Het was ook door Dickens dat Vyleta op het idee van deze boeken kwam.

Vyleta heeft dit tweede boek opgezet als een toneelstuk. Elk hoofdstuk ontvouwt zich als een nieuw spel met een statisch decor en personages die veel praten maar weinig bewegingsruimte hebben. De hoofdstukken die hierop een uitzondering vormen, zijn op één hand te tellen. Bij aanvang van het boek wordt ook werkelijk toneel gespeeld. Het zogenaamde Smoke Theatre is een nieuwe kunstvorm waarin Rook wordt gebruikt om emoties weer te geven, maar aangezien het inademen van Rook agressie opwekt, is het niet zonder gevaar en controversieel.

De keuze van Vyleta om het boek als toneelstuk te verpakken, heeft wat nadelen, waarvan enkele helaas onoverkomelijk zijn. De personages komen in het boek nooit tot leven. Er lijkt geen ziel of levenslust in te zitten. Ze stralen de warmte uit van een kartonnen bordfiguur, en hun beweegredenen zijn al te vaak vaag of onduidelijk. De lezer volgt de ene stilstaande scène na de andere, ziet het doek neer- en weer opgaan, en raakt almaar meer van het verhaal verwijderd. Het is een opgave om dit lijvige boek niet al na een kwart op te geven. Wie toch volhoudt, ontdekt dat volharding niet altijd beloond wordt. In dit geval komt men slechts tot de conclusie dat het boek tijdverlies was.

Mooi aan het boek is Vyleta’s schrijfstijl. De sfeer van deze tijdsperiode komt goed tot uiting in het wat archaïsche Engels dat hij soms gebruikt. Ook het idee achter Second Smoke en de verklaringen die hij uiteindelijk geeft voor Rook, zijn goed gevonden. De introductie van een Angel of the North en een moderne kinderkruistocht, lijken dan weer helemaal nergens op. Het eerst boek zakte na de eerste helft wat in en kon de aandacht van de lezer niet helemaal vasthouden. Dit tweede boek lijdt al van bij het begin aan een ergere vorm van die ziekte. Dit is de teleurstelling van het jaar. Een derde vervolg hoeft niet meer.