Goed geschreven maar is vaak uit op effectbejag

Het boek is niet mijn smaak. Maar dat gezegd hebbende: het is een goed geschreven, somber, haast adembenemend boek over een gedoemd leven, dat je laat inleven in Jas, de ik-figuur (zo genoemd omdat ze weigert haar jas uit te doen), ondanks de gruwelijke dingen die ze doet. Geen boek dat je ter ontspanning meeneemt naar een dagje op het strand.

Jas (die in het begin van het verhaal nog niet doorlopend een jas draagt) groeit op in een streng gereformeerd boerengezin, vader, moeder en vier kinderen. Twee dagen voor Kerstmis gaat de oudste, geliefde broer, Matthies, schaatsen, komt in een wak terecht en bevriest. Jas voelt zich schuldig omdat ze God heeft gevraagd haar broer te nemen in plaats van haar konijn, dat waarschijnlijk op de kerstdis zou verschijnen.

De dood van de geliefde broer maakt het gezin kapot. Geestelijke verwaarlozing door haar toch al weinig warme ouders, haar vader die zich (nog meer) terugtrekt in zijn werk, haar moeder die geestelijk volkomen afwezig is en gestopt is met eten, het overgebleven broertje Obbe, ouder dan zij, dat zich ontwikkelt tot een nare, sadistische jongen, die Jas’ schuldgevoel misbruikt om haar op te jutten in haar magisch denken en opoffering – van zichzelf en anderen, vooral letterlijke offers van dieren, waarmee ze tevergeefs probeert de rampspoed terug te draaien of goed te maken. Wat daar nog bijkomt zijn de vaak enge seksspelletjes tussen haar, Obbe, haar jongere zusje Hannah, en haar vriendin. Dit kan alleen maar tot verdoemenis leiden, en dat gebeurt dan ook.

Marieke Lucas Rijneveld schrijft beeldend en associatief; je zit middenin het smerige bestaan op een grauwe boerderij, met zijn trieste productiedieren. Ze gebruikt verrassende metaforen; van sommige neem je direct aan dat een meisje van 10 tot 14 ze zo ervaart. Maar andere zijn onzinnig of gaan gewoon mank, zijn gekunsteld en gericht op effectbejag. En wat minder had ook wel gemogen, evenals wat minder wreedheid en minder nadruk op poepgaatjes, rijden op een speelgoedbeer en andere te vaak en te nadrukkelijk naar voren geschoven sekshandelingen en -gedachten van een puber.

Ook kloppen er dingen niet: padden die zonder eten en drinken maanden bewaard worden, maar blijven leven? Ook haar moeder, die gestopt is met eten; ze wordt wel magerder maar blijft maar leven. Het bed van haar bijna-volwassen broer is te klein voor Jas, terwijl die jaren jonger is. En ze poept maandenlang niet – onmogelijk.