De trilogie begint veelbelovend

Dit is een reactie op boek één van de nieuwe trilogie van Haruki Murakami. Ik heb mij voorgenomen om de hele trilogie 1q84 te lezen, en dan bij elk boek een reactie te zetten, waarbij de reactie op boek drie dan ook een reactie wordt op de trilogie als geheel. Ik begon met enige twijfel aan dit boek: de hele trilogie is in de Nederlandse pers vaak nogal negatief besproken (al zijn er ook juichende geluiden), en ook allerlei zelfverklaarde Murakami-fans vonden de trilogie als geheel - en boek één in het bijzonder- nogal mislukt. Maar ik vond dat eerste boek prima te lezen, en heb mij geen moment verveeld.

Het boek heeft 24 hoofdstukken: in de oneven hoofdstukken staat Aomame (vrouw) centraal, en in de even hoofdstukken Tengo (man). Heel langzaam aan ontstaan er raakpunten tussen beide verhaallijnen, en ik neem aan dat in boek twee of drie er ofwel een ontmoeting ofwel een net-niet-ontmoeting gaat plaatshebben tussen deze twee excentrieke personages. Beide personages zijn echt van die ongrijpbare en mysterieuze Murakami-personages. Tengo is een licht onthechte dertiger, alleenstaand, bijbeunend als bijlesdocent wiskunde (wat leidt tot mooie mijmeringen over de schoonheid van wiskunde), en een steeds maar niet doorbrekende schrijver (wat leidt tot mooie bespiegelingen over schrijven en de zin van verhalen). Hij staat enigszins buiten het centrum van het volle leven, wil bewust geen vaste relatie en geen vaste baan, is ook enigszins eenzaam en van de alledaagse realiteit vervreemd, maar is bij dat alles opvallend sereen en blijmoedig. Een innemende buitenstaander dus, een personage dat mijn aandacht in elk geval sterk vasthoudt. En Aomame is nog een graadje excentrieker, o.a. door haar voorkeur voor stevige seks met kale mannen en door haar bezigheden als moordenares met een geavanceerde ijspriem. Maar ook zij is een intrigerend personage, dat met enige vervreemding kijkt naar de dagelijkse wereld.

Met twee van dit soort excentrieke hoofdpersonen krijg je al snel een enigszins excentriek verhaal. En dat wordt nog versterkt doordat Murakami langzaam maar zeker surrealistische elementen door het verhaal weeft. Het verhaal speelt in 1984, maar met name Aomame krijgt geleidelijk aan het gevoel dat kleine details in haar omgeving niet meer kloppen: haar wereld is niet '1984' maar een parallelle, net iets afwijkende wereld die ze '1q84' (qutienvierentachtig) noemt. 'Ik kan niet eens met zekerheid zeggen in welke wereld ik me bevind, of welk jaar dit is', zegt ze dan ook. En die vervreemding wordt langzaam maar zeker ook groter, en dreigender, o.a. door de activiteiten van een vooralsnog tamelijk crytische en onduidelijke secte en door de in boek een nog vrij schimmige 'little people', mythische personages in een fictief verhaal die toch lijken te bestaan en allerlei onguurs uitspoken.

Boek één is traag, heel traag zelfs, en staat vol met uitweidingen en zijpaden die er soms niets toe lijken te doen. Er staat b.v. vaak tot in detail uitgelegd wat mensen eten, of welk merk kleren ze dragen, en al dat soort alledaagse details meer. Zelf vind ik ook wel dat Murakami in dit boek wat veel herhaalt en soms wat weinig puntig schrijft. Vooral de dialogen duren soms wat lang. Maar die traagheid vind ik aan de andere kant ook wel weer heel mooi, omdat Murakami daarmee de spanning en vervreemdende dreiging heel langzaam en effectief opvoert. De climax wordt steeds maar uitgesteld, en juist dat is spannend. En al die alledaagse details vind ik ook wel mooi: ten eerste geven ze veel kleur aan het verhaal, en ten tweede dragen ze bij aan de vervreemding. Net als Aomame ga je immers ook de meest gewone dingen met extra aandacht bekijken: dit is niet 1984 maar '1q84', en de normale 1984-dingen zijn in die 1q84-wereld misschien op stiekeme en onzichtbare wijze van betekenis veranderd. Want wie zegt dat jouw vertrouwde wereld vandaag nog steeds jouw vertrouwde wereld is? Wie zegt dat die wereld niet zomaar kan veranderen, of zelfs al druk bezig is te veranderen zonder dat jij het ziet? Wie weet eigenlijk precies in welke wereld hij leeft?

Je moet wel willen meegaan met die vervreemdende sfeer, anders verveel je jezelf dood met dit boek. Die sfeer moet je niet willen begrijpen of analyseren, maar je moet hem willen ondergaan. Maar zelf hou ik wel van dit soort vervreemding, en ik heb dus weinig moeite om erin mee te gaan. Want hoe raar is het eigenlijk wat Murakami beschrijft? Hij schreef dit boek nog voor de Japanse tsnunami en de problemen met de kernreactoren, maar ik neem aan dat veel Japanners door die rampen nu leven in een realiteit die ze niet meer helemaal als de hunne ervaren. Zoals ook wijzelf maar zo in een realiteit terecht kunnen komen die de onze niet meer is, gewoon omdat ons iets ingrijpends en onvoorspelbaars is overkomen. Bovendien hebben we allemaal wel mijmeringen, fantasieen en dromen, waarin we de wereld ook ineens anders ervaren dan anders. Dat soort vervreemding en onthechting nu kan Murakami m.i. heel mooi beschrijven, evenals de vervreemdende sfeer van fantasie en droom. Ik ben benieuwd hoe hij dit alles verder uitwerkt in boek twee en drie, en ga dus nu meteen verder met boek twee!