Verloren paradijs, opgetrokken uit nostalgie, hunkering en verlangen

Onlangs zag ik "Call me by your name", zonder te weten dat het een verfilming was van André Aciman, een veelgeroemde en zo te zien heel interessante auteur. Maar mij volkomen onbekend. Dus las ik meteen maar het verfilmde boek. Dat was een genoegen, ook in combinatie met de film. Want het boek en de film hebben een heel andere soort schoonheid. Beiden gaan op heel aanstekelijke wijze over intense liefde in een zomerse omgeving. Maar waar de film vooral een jubelzang is waarin de schoonheid van het - weliswaar vluchtige en onherroepelijk voorbijgaande- moment wordt gevierd, daar is het boek een even pijnlijk weemoedige als meeslepende bejubeling van het verloren paradijs. In het boek is het verlangen vooral anticiperende hunkering of tot in de poriën herbeleefde nostalgie: een brandend tasten dat zich met zijn eigen onbevredigde honger voedt. En juist dat maakt het boek voor mij zo prachtig, nog prachtiger dan de toch zeker niet verkeerde film.

Hoofdpersoon en ik-verteller is Elio, die als zeventienjarige een korte maar ingrijpende passie beleeft met de wat oudere Oliver, die als post-doc te gast is in het Italiaanse zomerhuis van Elio's vader (een professor in de literatuurwetenschap) en moeder. Heel meeslepend is hoe Elio eerst pagina's lang onzeker hunkert naar Oliver, en daarbij in verwonderde vertwijfeling wordt gebracht door de vraag wat Oliver omgekeerd voelt voor hem, maar ook door het ongekend heftige karakter van zijn eigen hunkering en de barokke beelden in zijn eigen fantasie. En even meeslepend is hoe die intense hunkering vermengd wordt met gevoelens van nostalgie, spijt, vergeefsheid. Ten eerste omdat het perspectief van de jonge Elio steeds subtiel vermengd wordt met het perspectief van de oudere, inmiddels veranderde en nu terugkijkende Elio. Maar ook omdat Elio en Oliver elkaar nog een paar keer treffen als volwassen of zelfs ouder wordende mannen, jaren na hun even korte als heftige verhouding, en dan de schoonheid en de verlorenheid van die voorbije verhouding in even weemoedige als jubelende bewoordingen weer herbeleven. Met overwegingen als "We had found the stars, you and I. And this is given once only". Of: "Every time I go back to Rome, I go back to that one spot. It is still alive for me, still resounds with something totally present, as though a heart stolen from a tale by Poe still throbbed under the ancient slate pavement to remind me that, there, I had finally encountered the life that was right for me but had failed to have". Kortom: Oliver en Elio hadden "iets", en iets zeer essentieels, maar dat "iets" was ook zeer vluchtig en tot eindigheid gedoemd: de hunkering die eraan voorafging en de nostalgische hunkering die erop terugkijkt zijn daarom veel fundamenteler dan het "iets" zelf. Het verlangen en de nostalgie zijn in dit boek dus veel ingrijpender dan de bevrediging. Juist in het niet ten volle gerealiseerde, en zelfs met terugwerkende kracht gefrustreerde verlangen openbaart zich het paradijs, dat dus per definitie een verloren paradijs is. Maar juist door die verlorenheid en vergeefsheid ook een paradijs vol pijnlijke pracht, pijnlijker en prachtiger dan al het meer alledaagse, en ogenschijnlijk wél haalbare en verwezenlijkte aardse geluk.

Ik vond het wel mooi om meegenomen te worden in de eindeloze kronkelwegen van Elio's meanderende werelden vol hunkering en nostalgie. De intensiteit van die werelden wordt meeslepend geëvoceerd: door de beschrijvingen van zon en zee rondom het zonnige zomerhuis, door de vele verwijzingen naar literatuur en kunst (Elio en Oliver zijn beiden zeer belezen, en vooral Elio is daarnaast ook heel muzikaal) die op fraaie wijze Elio's verlangens illustreren en verhevigen, maar vooral door Elio's niet aflatende bespiegelingen over de ook voor hem volstrekt raadselachtige en labyrintische natuur van zijn passies. Die bespiegelingen komen niet tot een slotsom, niet tot een sluitende conclusie over wie hij zelf is en wat zijn passie voor Oliver heeft betekend voor Oliver of hemzelf. Maar juist die ontbrekende conclusie houdt het raadsel open, houdt het verlangen levend, en houdt de verlokkende en onuitputtelijke schoonheid van het verloren paradijs intact. Op een althans voor mij heel overtuigende wijze. Precies daardoor heb ik dit mij aanvankelijk veel te trage en veel te sentimentele boek met groot plezier uitgelezen. En met verbazing, want ik ken maar weinig boeken die mij zo meeslepen met zo veel onversneden sentiment.

Het is duidelijk: voor mij is Aciman een ontdekking, en ik ga meer lezen van die man.